SRPSKA NARODNA MUZIKA

Srpska narodna muzika je narodna muzika koju izvode (sviraju i pevaju) stanovnici Srbije. U širem smislu, Srpska narodna muzika se odnosi i na muziku koju izvode Srbi van Srbije.

Srpsku narodnu muziku možemo podeliti u narodnu muziku u užem smislu, tzv. izvornu narodnu muziku, i njene derivative: tradicionalnu muziku, starogradsku muziku, itd. Folk muzika, usprkos svome imenu, zapravo ne spada u narodnu muziku, mada može sadržati muzičke ili tekstualne motive koji potiču iz narodne muzike.

Narodna muzika se može podeliti na vokalnu, instrumentalnu i vokalno-instrumentalnu.

Tradicionalni muzički instrumenti srpskog naroda na kojima se izvodila izvorna narodna muzika su frula, gajde, gusle, tambura i šargija. Neki od ovih instrumenata, npr. šargija, upotrebljavaju se uglavnom van Srbije, dok su drugi (tambura) više lokalnog karaktera. Gusle su univerzalno upotrebljavane kao muzička pratnja uz recitovanje epskih ili lirskih narodnih pesama. U novije vreme, pod uticajem Romskih orkestara i muzičkim uticajem iz susednih zemalja, u narodnu muziku ulaze violina, harmonika, gitara i drugi instrumenti.

Najpoznatiji oblik instrumentalnog narodnog stvaralaštva su kola. Kolo je ritmična melodija u različitim taktovima, namenjena za igranje. Kolo se igra tako što se igrači okupe u krug (koji može ali i ne mora biti povezan) i uhvate za ruke, pa se grupa igrača pomera u jednu ili u drugu stranu u ritmu melodije, uz moguće podizanje ruku i nogu.

Uslovno govoreći, većina narodne vokalne baštine odnosi se na lirske pesme ljubavnog ili običajnog karaktera. Postoje međutim i primeri deseteračke poezije koja se peva.

Tradicionalna (stilizovana) narodna muzika u odnosu na izvornu ima složenije melodije, muzika i reči mogu biti plod autorstva (sada uglavnom nepoznatih) umetnika. Ovu muziku karakteriše češća upotreba instrumenata kao što su violina, harmonika, itd. Počeci ove muzike su u 19. veku, kada su narodne pesme bile beležene i obrađivane od strane tadašnjih kompozitora umetničke muzike.

Starogradska muzika je muzika sa tekstovima orijentisanim ka gradskim miljeima (Beograd, Novi Sad, Sombor, Šabac). Sa tradicionalnom muzikom deli slične tonalitete i melodije.

Narodna muzika doživljava svoj procvat početkom 20. veka i pojavom gramofona i radija. Narodna muzika toga doba izvodi se po kafanama, koje postaju kultna mesta okupljanja građanskih slojeva. Iz toga doba čuveni su orkestri Cicvarića, Dušana Popovića, Paje Nikolića, Steve Nikolića. Orkestri prate poznate pevače toga doba kao što su bili Mijat Mijatović, Sofka Nikolić, Teodora Arsenović, Milan Timotić... Iz ovog perioda potiču i pevači kao Bora Janjić Šapčanin, Vuka Šeherović i drugi koji su snimali za poznate diskografske kuće.

Krajem dvadesetih godina 20. veka javlja se i Vlastimir Pavlović Carevac, koji nakon drugog svetskog rata postaje šef Velikog Narodnog orkestra Radio Beograda. Uz Carevca, sazreva plejada interpretatora kao što su Vule Jeftić, Radmila Dimić, Anđelija Milić, Danica Obrenić, Predrag Gojković, Miodrag Popović, Velinka Grgurević, Mara Đorđević i mnogi drugi. Tu su i veliki harmonikaši Radojka i Tine Živković, Mijat Krnjevac, violinista Žarko Milanović i poznati frulaš Sava Jeremić.

Radio Beograd postaje centar oko koga se okuplja skoro sve što vredi u narodnoj muzici. Bilo je to zlatno doba narodne muzike u Srbiji. Organizuju se koncerti, redovna snimanja trajnih snimaka na magnetofonske trake, itd. Na žalost, nebriga i manjak traka učinilo je da podosta od ovog snimljenog materijala nije sačuvano, a relativno mala količina ovog stvaralaštva snimljena je na gramofonske ploče. Iz tog doba, poznati su i orkestri Duška Radetića, Branka Belobrka, Radeta Jašarevića, a kasnije, sedamdesetih godina prošlog veka, i Branimira Đokića.

Sedamdesete i osamdesete godine prošlog veka donose i nove mlađe soliste kao što su Staniša Stošić, Nedeljko Bilkić, Dušica Bilkić, Usnija Redžepova, Vasilija Radojčić, Lepa Lukić, Dragan Živković Tozovac, Toma Zdravković, Merima Njegomir. Narodna muzika postaje sve više komponovana, jednostavnijih formi, tekstovi počinju da naginju kiču, što otvara put onome danas poznatom kao folk muzika. Može se reći da, usprkos nesumljivoj popularnosti, pevači iz ove generacije nisu dostigli preciznost izvođenja i umetničke domete svojih kolega iz ranijih perioda.

U najnovije doba, tradiciju narodne muzike neguju pevači kao što su Braća Teofilovići, Biljana Krstić, Svetlana Spasić i ansambli poput KUD Branko Marković.
wikipedia