Stara planina

Program razvoja planinskog turizma na području Stare planine (na osnovu Plana razvoja turizma na Staroj planini sa predinvesticionom studijom i fizičkotehničkim karakteristikama skijališta, odnosno Master plana) urađen je za područje od 192 km 2 na teritorijama opština Knjaževac i Pirot (u obuhvatu za realizaciju prioritetne subregije turističke regije Stara planina po Prostornom planu Republike Srbije iz 1996.), tj. za 12,45% područja obuhvaćenog Prostornim planom, ili za 16,79% područja Parka prirode.
Na ovom prostoru je dugoročno planiran turistički rizort (kompaktni kompleks turističke ponude sa centralizovanim smeštajem i neposrednim kontaktom sa turističkom infrastrukturom) kapaciteta od ukupno 22.861 ležaj (na lokalitetu Jabučko ravnište 18.576 ležaja i na lokalitetu Leskova 4.285 ležaja), najvećim delom na teritoriji opštine Knjaževac i manjim delom na teritoriji opštine Pirot. U funkciji ovog smeštaja i skijaša - dnevnih izletnika predvi|eno je alpsko skijalište ukupnog kapaciteta od 26.835 jednovremenih skijaša, od toga na teritoriji opštine Knjaževac 21.895 jednovremenih skijaša (sektor Jabučko ravnište - Golema reka) i na teritoriji opštine Pirot 4.940 jednovremenih skijaša (sektor Jabučko ravnište - Topli Do).
U prvoj fazi realizacije turističkog rizorta predviđena je izgradnja 6.192 ležaja na lokalitetu Jabučko ravnište (sve na teritoriji opštine Knjaževac) i alpskog skijališta za 5.230 jednovremenih skijaša (na delovima sektora Jabučko ravnište - Golema reka i Jabučko ravnište - Topli Do). Svi navedeni planski pokazatelji smeštaja uključeni su u ovu finalnu verziju Predloga prostornog plana za javni uvid. Granični, maksimalni kapacitet alpskog skijališta od 26.861 jednovremenog skijaša tretiran je u Predlogu prostornog plana kao rezultat detaljne razrade skijališta kojom se Prostorni plan ne bavi (u Prostornom planu se daju rešenja samo za glavne poteze sistema skijališta koji podrazumevaju minimalne kapacitete, a u funkciji turističkog rizorta je procenjen minimum/optimum kapaciteta alpskog skijališta od 23.061 jednovremenog skijaša). Kako se Prostornim planom predviđa mogućnost da se ukupni kapacitet jednovremenih skijaša tokom detaljnije razrade može povećati za najviše 66% (tj. sa 42.100 na 68.500 skijaša), to odgovara maksimalnom, graničnom kapacitetu iz Programa razvoja planinskog turizma na području Stare planine (Master plana) za obuhvaćeni deo prostora u opštinama Knjaževac i Pirot.

[You must be registered and logged in to see this image.]

Područje Stare planine karakteriše raznovrstan litološki sastav, predstavljen sedimentnim, manje magmatskim i metamorfnim stenama, od najstarijih, paleozojskih, preko mezozojskog flišnog i krečnjačkog kompleksa i neogenih jezerskih i marinskih sedimenata, do najmla|ih kvartarnih rečnih i bigrenih naslaga.
Posebno je značajna facijalna raznovrsnost mezozojskih sedimenata, sa punim stratigrafskim razvićem trijasa, jure i krede i obiljem fosila u stenama pojedinih odeljaka ovih perioda. Geostrukturna gra|a terena je veoma složena i izražena je kroz brojne i reprezentativne pojave rasedne i naborne tektonike. Po svojim stratigrafskim, petrološkim, paleontološkim i geotektonskim odlikama Stara planina predstavlja izuzetnu riznicu " dokumenata " o istoriji razvitka zemljine kore, složenosti geoloških procesa i promenama paleoekoloških uslova.
Primarnu morfološku odrednicu čini markantni planinski greben, čija se visina povećava od severa ka jugu, dostižući na Midžoru 2169 m n.v., pri čemu je još jedan vrh viši od 2000 m n.v. (Dupljak), a desetak vrhova (Srebrana glava, Kopren, Tri čuke, Vražja glava, Golema glava, Golemi kamen i dr.) su u visinskoj zoni 1900- 2000 m n.v.. Osim presedlinama izme|u tih vrhova, glavni greben je na nekoliko mesta izrazito snižen i probijen planinskim prevojima, od kojih su najpoznatiji Sveti Nikola i Kadibogaz. Od glavnog grebena odvajaju se bočni ogranci koji u obliku istaknutih razvo|a, sa širim i blaže nagnutim temenima, uokviruju izvorišne basene desnih pritoka Visočice i Timoka, posebno Crnovrške reke (greben Prilepski vrh - @arkova čuka - Babin zub), Toplodolske reke (Belan - Mramor - Bratkova strana) i Dojkinačke reke (Kopren - Stražna čuka- Ponor). Diseciranost reljefa sa spletom dolina i jaruga je intenzivna, a vertikalno usecanje prethodno spomenutih dolina iznosi i do 800-1000 m u odnosu na temena njihovih razvo|a. Ukupna visinska razlika najviše i najniže tačke područja je preko 2000 m . Takav dinamičan reljef odlikuje se veoma strmim nagibima, mestimično i stenovitim liticama na odsecima planinskih strana, ili usecima rečnih dolina (Babin zub, klisura Vladikina ploča, klisura Temske, klisura Rosomačke reke, Rosomački vrh, odsek Koprena, krečnjački ekskarpmani Vidliča) i izraženom varijabilnošću i raznovrsnošću ekspozicija. Rečna korita su sa strmim uzdužnim profilima, prelomima i stenovitima kaskadama i izrazitim meandarskim krivinama. Na krečnjačkim terenima prisutni su oblici kraškog i fluviokraškog reljefa (uvale, vrtače, ponorske doline, pećine i dr.)

[You must be registered and logged in to see this image.]
izvor:srbijasume.rs

[You must be registered and logged in to see this image.]

Park prirode „Stara Planina"

Simbol prohujalih vremena

Područje Stare planine, koja se proteže delom u Srbiji i delom u Bugarskoj, predstavlja skup prirodnih vrednosti koje su nastajale, formirale se i nestajale zajedno sa razvojem geološke građe.

Stara planina proglašena je za Park prirode (1997. godine) kao područje izuzetno vredno sa stanovišta raznovrsnosti biljnog i životinjskog sveta i njihovih zajednica, te geomorfoloških, geoloških, hidroloških i hidrogeoloških osobenosti i pojava, u kojem je prisutan tradicionalni oblik života i kulturnih dobara. Ukupna površina Parka prirode „Stara planina" iznosi 142.219,64 ha, regionalno pripada istočnoj Srbiji, a administrativno se prostire na teritoriji četiri opštine: Zaječar (9.958 ha), Knjaževac (57.968 ha), Pirot (63.194 ha) i Dimitrovgrad (11.099 ha).

[You must be registered and logged in to see this image.]

Vlada Republike Srbije je poverila na staranje Park prirode „Stara planina" Javnom preduzeću za gazdovanje šumama „Srbijašume". JP „Srbijašume" poslove zaštite, razvoja i održivog korišćenja Parka prirode „Stara planina" obavlja preko svojih Šumskih gazdinstava: ŠG „Timočke šume" iz Boljevca, Šumska uprava Knjaževac, Šumska uprava Zaječar i Šumsko gazdinstvo „Pirot" iz Pirota, Šumska uprava Pirot.

Planinski masiv Stare planine sastoji se iz Zaglavka i Visoka, u kojima dominiraju reke Trgovi-ški Timok, Beli Timok, Visočica i Toplodolska reka.

Floristički Park prirode „Stara planina" spada u bogatija područja Srbije, u kojem se nalazi 1195 taksona vaskularne flore, 51 vrsta mahovine, što u odnosu na nacionalnu floru čini 34% od utvrđenog broja. Na Staroj planini raste 24,5% biljnih vrsta od ukupnog fonda flore Srbije.

[You must be registered and logged in to see this image.]

Stara planina je značajniji centar tercijarnih i endemoreliktnih biljnih vrsta, koje su se zadržale u klisurama, kao i glacijalnih relikata i endema na visokim delovima planine.

Posebnu vrednost čine i ugrožene biljne vrednosti, bilo da su malobrojne ili su im staništa ugrožena, a ima ih 147. Na Staroj planini raste 40 biljnih vrsta koje su kao prirodne retkosti na području Srbije stavljene pod zaštitu. Među njima su: bor krivulj, žbunasta jova, stepski lužnjak, planinska sasa, gorocvet, kosovski božur, rosulja, planinski javor, šumski ljiljan, patuljasta perunika, tresavski kaćun i dr.

Botanički značajna područja na Staroj planini su: najviši planinski delovi (Orlov kamen, Ravno bučje, Kadibogaz, Prevoj Sveta Nedelja, Midžor, Babin zub, Žarkova čuka, Vražja glava, Kopren, Tri čuke, Arbinje, Draganište, Bratkova strana); planinska područja gde su očuvane specifične šumske zajednice (Golema reka); klisure i kanjoni (Suvi do, Papratni do, kanjon Timočke reke, Topli do) i brdsko područje (Golina).

Biljni pokrivač Stare planine čine 52 biljne zajednice, čiji raspored zavisi od ekoloških uticaja koji se prepliću na različitim staništima. Bogatstvo vegetacije ogleda se kroz primarnu raznovrsnost šumskih, žbunastih, livadskih, pašnjačkih i tresavskih zajednica.

Na Staroj planini izdvojene su visinske vegetacijske zone: hrastov pojas, bukov pojas, smrčev pojas, pojas subalpske žbunaste vegetacije niske kleke, borovnice i subalpske smrče i pojas krivulja.

Posebnu vrednost na Staroj planini čine i tresavske zajednice, razvijene u pojasevima bukovih i četinarskih šuma, na Jabučkom ravništu, Babinom zubu (Dojkino vrelo) i u predelu Arbinja.

Na Staroj planini su razvijene reliktne polidominantne šumske zajednice, koje izgrađuju biljne vrste endemskog i reliktnog karaktera. Rezervati su posebno vredna područja i do sada su izdvojeni strogi prirodni rezervati:

„Draganište" - rezervat smrčevih šuma;

„Golema reka" - bukova prašuma;

„Vražja glava" - značajan lokalitet u delu šumskog kompleksa Stare planine na kojem je moguće pratiti spontani razvoj i sukcesiju biljnih vrsta koje su u njenom sastavu, a posebno planinskog javora (Acer heldreichii);

„Tri čuke" - najinteresantnija retka subalpska zajednica bora krivulja (Pinetum mugi) na najvišim vrhovima i predstavlja jedino nalazište bora krivulja koje je do sada sačuvano;

„Smrče" (Arbinje) - najočuvanije i najlepše smrčeve šume na Staroj planini i u Srbiji uopšte, sa tipičnim tresavskim i sfagnumskim zajednicama i

„Kopren" koji predstavlja nalazište biljaka iz porodice mesožderki (Drosera rotundifolia).

[You must be registered and logged in to see this image.]

Na području Stare planine zastupljene su brojne životinjske grupe koje doprinose lepoti prirode, dokaz su nenarušenosti staništa i raznovrsnoti koju treba sačuvati. Faunu čini:

116 vrsta dnevnih leptira (od kojih su 22 novoutvrđene, a 6 vrsta predstavlja glacijalne relikte);

18 vrsta herpetofaune (6 vrsta pripada klasi vodozemaca, a 12 vrsta klasi gmizavaca);

ihtiofauna predstavljena sa 26 vrsta;

203 vrste ptica (što je najveći diverzitet faune ptica na bilo kojoj planini u Srbiji, bivšoj Jugoslaviji i većem delu Balkana.

Stara planina je uključena u registar područja od međunarodnog značaja za ptice Evrope - IBA sa površinom od 44.000 ha) i fauna sisara, zastupljena sa 30 vrsta, među kojima se posebno ističu tekunica, snežna voluharica, ris i medved.

Stara planina predstavlja riznicu sedimenata različite starosti, faunistički i floristički dokumentovanu, zbog čega su izdvojeni profili ili čitave zone koje reprezentuju geološko nasleđe. Najznačajniji objekti geonasleđa su: potez Rsovci-Jelovica (na kome se smenjuju svi katovi trijasa, jure i donje krede, izuzetno fosilonosni); profil jurskih sedimenata u Rosomači i pećina Baronica kod Knjaževca.

Geološka građa Stare planine ukazuje na to da su se dejstvom endogenih i egzogenih sila zbivali različiti morfološki procesi, prvenstveno fluvijalne i kraške erozije koji su doveli do formiranja genetski raznovrsnih reljefnih obeležja. Kao objekti geomorfološkog nasleđa izdvajaju se: Dolina potoka Bigar, lokalitet Babin zub gde se nalazi najveća grupa zubova i ostenjaka u krupnozrnim kvarsevitim peščarima; uklješteni meandri Temštice u klisuri dubokoj 160-260 metara sa brojnim skulpturama ostenjaka u crvenim peščarima i klisura Vladikine ploče, reke Visočice, između Rsovaca i Pakleštice, sa istoimenim pećinskim sistemom.

[You must be registered and logged in to see this image.]

Spomeničko nasleđe Stare planine, kao odraz duhovnosti i tragova življenja stanovništva, ogleda se u prisustvu tragova praistorijskih, antičkih i rimskih ostataka; kasnosrednjevekovnim manastirskim celinama (sa arhitekturom, slikarstvom i neposrednim okruženjem jedinstvenim za šire područje); mnogobrojnosti pojedinačnih sakralnih objekata (podignutih većinom krajem XIX i početkom XX veka, na temeljima starijih svetilišta); mnogobrojnim etnoobjektima: kuće, plevnje, ambari i dr. sa karakterističnim arhitektonskim sklopom za ovo područje, koji datiraju s kraja XIX i početka XX veka.

Park prirode „Stara planina" zaštićeno je prirodno dobro nominovano za program ,Novek i biosfera" (UNESCO-MAB).
izvor:srbijasume.rs

STARA PLANINA

Balkan - krov Srbije - samo su neki od naziva za Staru planinu. Ona je manji deo Karpatskog masiva, koji se proteže graničnim predelima Srbije i Bugarske, a na njoj je i najviši vrh u zemlji, Midžor visine 2169. metara. U planu je da za nekoliko godina Stara planina bude lider planinskog turizma u jugoistočnoj Evropi.

[You must be registered and logged in to see this image.]

Smeštena na Balkanskom poluostrvu, kao deo zapadno-balkanskog masiva, Stara planina je jedna od najraznovrsnijih prirodnih naseobina u Evropi. Primer je sklada netaknute prirode, zanimljive istorije i bogate tradicije, a zahvaljujući turističkim potencijalima, prioritet je u strategiji razvoja ove privredne grane.

[You must be registered and logged in to see this image.]

Stara planina je dom za 1195 vrsta biljaka, među kojima je nekoliko vrsta voća i stočne hrane, kao i lekovitog bilja, a više od 50 vrsta je na spisku retkih i ugroženih u Evropi. Na ovom području živi više od 30 vrsta sisara i oko 200 vrsta ptica, ali je u narodu poznatije po autohtonim rasama ovaca, koza i goveda, koje su se prilagodile životu na pašnjacima na velikoj visini. I dok su vrhovi beli preko cele godine, veći deo planine je pod snegom skoro pola godine, što je glavni preduslov za postavljanje skijaških staza.

[You must be registered and logged in to see this image.]

Stara planina je riznica narodne tradicije, koju od zaborava čuva Udruženje „Izvor“ u Knjaževcu. Članovi su uglavnom žene koje su ovladale umećem pletenja, veza, izrade nošnji. One su oživele izradu dvopređnih čarapa, specifičnih po raznovrsnim ornamentima bogatog kolorita. U ovom kraju dvopređni ornamenti sa vunenih čarapa dostigli su vrhunac u 18.veku, a pisani dokumenti beleže da je bilo čak 734 ornamenta. Ovakve čarape predstavljaju nacionalno etno blago. One su pletene isključivo od crne ili crvene vune i za razliku od drugih, rade se od vrha, tačnije od prstiju. Žene iz udruženja „Izvor“ kažu da je za izradu jednog para čarapa potrebno nedelju dana. Ima i originalnih primeraka, koji se kao deo zbirke od 600 pari, čuvaju kao značajno kulturno dobro u muzeju u Knjaževcu.

[You must be registered and logged in to see this image.]

Ovo udruženje čuva od zaborava i mnoge recepte tradicionalnih jela pastira Stare planine. Najčuvenije jelo je belmuž, specijalitet kraja, koji se pravi od sira i kukuruznog brašna, ali je sir od tek pomuženog mleka. Peče se kao hleb, jedinstvenog je ukusa i mirisa, baš kao i sva hrana koja se spravlja od namirnica sa planine, poznatije kao krov Srbije.
izvor:glassrbije

ZIMSKO JUTRO NA STAROJ PLANINI

Možda najjače ministarstvo u novoj Vladi Republike Srbije, ministarstvo za regionalni razvoj, ekonomiju i turizam latilo se teškog i ozbiljnog posla, da oživi tj. udahne život ovom zaboravljenom kraju Stare Planine.
Od pojave ove ideje u medijima nije prošlo puno vremena, a decembra 2006. već su puštene sa radom prve žičare. Do prvog snega 2007. nadamo se da će se uraditi mnogo više. Sada se nalazimo u trenutku kada je usvojen master plan sa svojom implementacijom u prostorni plan razvoja planinskog turizma na Staroj planini. Ukoliko se nešto dramatično ne promeni u Srbiji, očekuju se strani investitori iz oblasti planinskog i zimskog turizma sa nezamislivom cifrom od preko milijardu američkih dolara.
Ukoliko dođu, a ljudima iz ovog kraja ne ostaje ništa no da se nadaju, može se očekivati prava eksplozija u naredne četiri do deset godina. Konkretno, predviđa se izgradnja turističkih objekata sa pratećom opremom za preko 30 000 jednovremenih skijaša, 47 žičara i preko 2OO km alpskih ski-staza.

Iz prostornog i master plana koliko je obelodanjeno u javnosti mogu se zaključiti par važnih činjenica o prostornom rasporedu. Naime, deo Stare planine koji pripada i nalazi se na krajnjem istoku Srbije proteže se kroz četiri opštine: Zaječar, Knjaževac, Pirot i Dimitrovgrad. Za turističke centre na Staroj planini planirani su: Golema Reka u Knjaževcu, Topli Do i Mramor u Pirotu i Senokos u Dimitrovgradu. Za turističa naselja planirani su: Konjarnik u opštini Knjaževac, Dojkinci i Rosomač u opštini Pirot i Senokos u opštini Dimitrovgrad. Za gradski turistički centar planira se Pirot, a za grad sa funkcijama turističkog centra Knjaževac. Mešovita naselja u funkciji turizma biće Kalna u Knjaževcu i Temska u Pirotu. Ono što je zanimljivo, predviđena su i turistička sela na Staroj planini, a projektom su obuhvaćena: Crni Vrh i Ćuštica u opštini Knjaževac, Topli Do, Gostuša, Dojkinci, Visočka Ržana, Jelovica i Rosomač u opštini Pirot i Senokos i Kamenica u opštini Dimitrovgrad.
Veliku zahvalnost na fotografijam dugujemo Sergeju Ivanovu iz prirodnjačkog društva Natura Balkanika.

[You must be registered and logged in to see this image.]

izvor:tt-group.net