Rainer Maria Rilke

Rainer Maria Rilke
1875.-1926.

Rainer Maria Rilke, austrijsko-njemački pjesnik rodio se 4.12.1875. u Pragu. Nakon djetinjstva provedenog u Pragu otac ga šalje u vojnu školu, koju je napustio. Studira povijest umjetnosti, književnost i filozofiju u Pragu, Munchenu i Berlinu. Luta Evropom i Afrikom, te se tako nalazio u Italiji, Rusiji, Francuskoj, Danskoj, Švedskoj, Belgiji, Njemačkoj, Austriji, sjev. Africi, Španjolskoj, u Devinu na Jadranu i Švicarskoj. Rilkeova lirika,koja predstavlja završetak evr. dekadencije, a početak poezije biti (njem. Wesenspoesie), ima svoja tri jasna razvojna stupnja, tri razdoblja, od kojih je svako u znaku različite klime i različitih utjecaja. U prvom razdoblju, od 1900. do 1906. njegovim pjesmama posve nedostaju oštri obrisi. Ljudi, krajolici i predmeti kao da tonu u sutonskim ugođajima na pozadini zavičajnog Praga, a onda se to sve više stapa s elementima iz kult. Područja Rusije, Italije, Skandinavije i Pariza (Rane pjesme — Die frtihen Gedichte, 1902; Knjiga slika — Buch der Bilder, 1902; Časoslov — Das Stundenbiich, .1906). I dok se u početku jasno osjećaju tonovi Liliencrona i lirike ugođaja, poslije je sve manje impresionističke razlivenosti, jer mu izraz (pod utjecajem Rodina kojem je bio osobni tajnik), dobiva stanovitu oštrinu i čvrstoću,postaje »jasan, čil i providan« (Soneti Orfeju — Sonette an Orpheus). R. Nastoji riječima ostvariti ono što kipar ostvaruje mramorom — da vanjskoj stvarnosti predmeta doda unutarnju. Drugo razdoblje, od 1906. do 1910 (Pjesan o ljubavi i smrti Korneta Christopha Rilkea — Die Weise von Liebe und Tod des (‘ornets Christoph Rilke, 1907; Nove pjesme — Neue Gedichte, 1907—08; Zapisi Maltea Lquridsa Briggea — Die Aufzeichmmgen des Malte Laurids Brigge, 1910) sadržava u liku M. L. Briggea,njegovu proznu parabolu o izgubljenom sinu koja je primijenjena na novo stanje, s pomoću metamorfoza i tajni djetinjstva, ljubavi i smrti. Treće je razdoblje Devinskih elegija (l)nincser Illegien, 1923), koje obuhvaća desetak godina, koliko je s prekidima trajao njegov rad na tome njegovu posljednjem i najboljem djelu. — Rilkeova lirika, morbidna i sjetna, ugođaja sumračnih i samrtničkih, nameće se jedinstvenim slikama i bogatim glazb. Oblicima. Kako teži obuhvatili i neobuhvatljivo, iskazati i neiskazivo — misli su mu često magične i neuhvatljive. Kompleksna ličnost, povučena u sebe i preosjetljiva, snob koji snuje o svojim imaginarnim plemenitim precima,R. Je izraz jednog doba u prijelomu i svijeta na razmeđu Istoka i Zapada, posebne mješavine slavenskog i germanskog. Prvi između velike trojice novije njem. Lirike (uz Stefana Georgea i l luga von Hofmannsthala), nenadmašeni majstor stiha, on je izvršio snažan utjecaj na modernu evr. Liriku. Prevodio je s francuskog, talijanskog i engleskog (Andre Gide, Paul Valerv, Mallarme, Verlaine, Petrarca, Michelangelo, Hlisabeth Barret-Browning)
Umro je 29.12. 1926. u Val-Montu kod Montreuxa.

Dodirne dušu skoro svaka stvar

Dodirne dušu skoro svaka stvar,
odasvud bruji spominjanja glas.
Poneki dan što prođe stran za nas
u budućnosti stigne tek k’o dar.

Ko mjeri naš doprinos? Da li ko
od prošlih, starih ljeta nas raspreda?
Šta od postanja saznasmo, sem to:
da sve se jedno u drugom ogleda?

Da se na nama ravnodušnost grije?
O, dome, travo, o, večernja sjeni,
dok se gledamo tako, obrgljeni,
najednom sve to kroz vas k nama vije.

Kroz sva se bića pruža prostor jedan:
suštinski svjetski prostor. Kroz nas laste
prolijeću tiho. Ja, rastanja žedan,
pogledah, i u meni drvo raste.

Arhajski torzo

Anđele! Da ima mjesto, nama nepoznato, i da tamo
na neiskazanom sagu ljubavnici, koji ovdje
ne dosegnu nikad umjeća, pokažu smjele
visoke figure poletnoga srca,
svoje tornjeve naslade, svoje
ljestve što odavna su tek same o sebe oslonjene,
gdje nikada ne bješe tla, zaljuljane, -i da umiju to,
okruženi gledaocima, nebrojenim nijemim mrtvacima:
Bi li oni bacili tad posljednje svoje, uvijek ušteđene,
uvijek skrivene, nama nepoznate, vječito
važeće novčiće sreće pred par
koji se napokon zaista smiješi na umirenu
sagu?

Jesen

Lišće pada, pada iz daljina,
kao da vrtovi nebesa venu;
svo lišće pada uz gestu niječnu.

I teška zemlja pada noću
iz svih zvijezda u samoću.

Svi mi padamo. I moja ruka pada.
Pogledaj druge: pad je u svima.

Pa ipak postoji Jedan na nebesima
koji blagom rukom svakim padom vlada.

Ostavljen na planinama srca

Ostavljen na planinama srca
Gle, u daljini sićušno, gle:
posljednje naselje riječi, a još više,
ali i on majušan, posljednji
zaselak osjećanja. Prepoznaješ li ga?
Ostavljen na planinama srca. Kamen
pod rukama. Jest, tu cvjeta ponešto;
iz nijeme litice cvjeta raspjevan korov
koji ni o čem ne zna. Ali onaj ko zna?
Ah, onaj što poče da zna, pa sad ćuti,
ostavljen na planinama srca.
Jest, tu se kreće ponešto, nenačete svijesti,
kreće poneka bezbjedna životinja s planine,
ide, zastaje. I velika zaštićena ptica
kruži oko čistog protivljenja vrhova.
Ali nezaštićen, ovdje na planini srca.

Ljubavna pesma


Kako da zadržim dušu svoju
da se k tvojoj ne vine?
Kako bih je preko tebe uzneo u visine?
O, kako bih je skloniti hteo
uz nešto izgubljeno na dnu tmine,
uz jedno mesto, strano i tiho,
čiji se talas ne bi raznjiho
kad se talasaju tvoje dubine.
Al sve što dirne tebe i mene,
ko gudalo nas zajedno prene.
Glas dveju struna, o mi to jesmo!
Čijeg smo samo to instrumenata zvuci
i koji nas svirač drži u ruci?
O, slatka pesmo!

Ljubavna pesma (drugi i bolji prevod)

Kako da dušu sputam, da se tvoje ne takne?
Kako, mimo tebe, njom da grlim stvari i daljine?
Ah, rado bih je sklonio na koje
zaboravljeno mesto u sred tmine,
u neki izgubljeni kut, u kom
neće je tvoje njihati dubine.
Al' ipak, sve što dodirne nas dvoje
ko gudalo nas neko spaja, koje
iz dveju struna jedan mami glas.
Na kom instrumentu?
Ko nas satka?
I koji ovo svirač drži nas?
O, pesmo slatka.

NAPREDAK

Opet moj dubok život glasno huči,
kao da šire korito rnu biva.
Svaka se slika sve više otkriva,
svaki mi predmet sve prisnije zvuči.
Moje se biće s bezimenim sliva:
pa svakim čulom, proniknuv iz granja,
ko ptica nebom vetrovitim sanja,
a dušom, što leluja ko da sva
na crnim stoji ribama, uranja
u prekinuti dan jezerskog dna.

[You must be registered and logged in to see this image.]

Rajner Marija Rilke je bio austrijski pesnik. Rođen je kao René Karl Wilhelm Johann Josef Maria Rilke, 4. decembra 1875. godine u Pragu. Nakon 1884. godine roditelji žive odvojeno. S majkom se seli u Beč. U ranom detinjstvu, majka ga je odgajala i odevala kao devojčicu, verojatno ne mogavši da preboli gubitak rano umrle kćeri. Od 1882. do 1884. pohađa nemačku pučku školu kod praških pijarista. Studirao je istoriju umetnosti, književnost i filozofiju u Pragu, Minhenu i Berlinu. Njegova poezija predstavlja završetak evropske dekadencije i početak poezije biti. Rilkeova lirika je morbidna i setna, puna sumračnih i samrtničkih ugođaja. Izraz je doba na prelomu svetova između Istoka i Zapada i posebne mešavine slovenskog i germanskog. Prevodio je s francuskog, engleskog i italijanskog jezika.

U septembru 1886. godine, na očev zahtev, pohađa nižu vojnu realnu gimnaziju u St. Pöltenu. Te godine školovanja kasnije naziva ‚‚početkom odvratnosti". Plašljiv, povučen i tih, ne uspeva da se prilagodi pitomačkom vojničkom životu, premda mu u zavodu dopuštaju da se bavi i književnošću.

Na višu vojnu realnu gimnaziju u Mährisch-Weisskirchenu prelazi 1890. Već sledeće godine otpuštaju ga zbog ‚‚trajne bolešljivosti". U jesen se upisuje na trgovačku akademiju u Linzu, koju napušta u aprilu 1892. godine i vraća se u rodni Prag. Uticajni i imućni stric Jaroslav, advokat i zastupnik u parlamentu, preuzima na sebe brigu oko propaloga đaka, isposluje mu stalnu potporu te ga navodi na polaganje gimnazijskih ispita.

Zahvaljujući moralnoj i materijalnoj pomoći prve ljubavi Valerije von David-Rhonfeld, kćeri nekadašnjeg vojnog upravitelja Dalmacije, 1894. uspeva da objavi svoje prve stihove, zbirku pesama ‚‚Život i pesme".

Ispit zrelosti na praškoj državnoj nemačkoj gimnaziji polaže s odličnim uspehom 1895. Objavljuje svoju drugu, neoromantičku zbirku pesama: ‚‚Žrtva larima", u nasleđenim hajneovskim stihovima i pod uticajem Detleva von Liliencrona. Pretežito je zaokupljena praškim slikama. U jesen na praškom sveučilištu upisuje filozofiju, a potom pravo.

Godine 1896. pokreće povremenu publikaciju ‚‚Vodopije". Inspiriran Meterlinkom, osniva tzv. ‚‚intimni teatar" i počinje da piše drame. Objavljuje i treću zbirku lirike: ‚‚Okrunjen snom". Na jesen se seli u Minhen, upisuje na tamošnjem sveučilištu dva semestra, pretežno studira istoriju umetnosti.

U martu 1897. putuje u Veneciju. Izlazi mu četvrta zbirka lirike: ‚‚Advent", u kojoj zaokružuje dotadašnja iskustva i oblikuje se kao pesnik unutrašnjeg života. U maju se upoznaje s tada poznatom književnicom i intelektualkom Lou Andreas-Salomé, kćerkom ruskog generala, ranije Ničeovom, a kasnije i Frojdovom prijateljicom i saradnicom, autorkom knjige o Ničeu. Nastavlja studije u Berlinu, gde posredstvom Lou i njenog supruga, filologa Carla Andreasa upoznaje mnoge značajne pisce (Gerharta Hauptmanna, Carla Hauptmanna, Georga Simmela, Stefana Georgea).

U proleće 1898. polazi na studijsko putovanje po Italiji, baveći se posebno renesansnim slikarstvom. Godine 1899. izlazi zbirka pesama ‚‚Meni na slavu", koju u kasnijim godinama označuje kao pravi svoj početak; zatim ‚‚Pesma o ljubavi i smrti Corneta Christopha Rilkea", prva verzija; lirska drama ‚‚Bela kneginja", sasvim u duhu zahteva meterlinkovske scene; zatim prozno delo ‚‚Dve praške priče". Od aprila do jula u društvu Lou i njenog supruga putuje po Rusiji. Prima ih i Lav Nikolajevič Tolstoj. Upoznaje slikare Ilju Rjepina i Leonida Pasternaka, oca pesnika Borisa Pasternaka. Vrativši se u Nemačku, s najvećom marljivošću daje se na učenje ruskog jezika, književnosti i kulture, o čemu svedoči i osam pesama na ruskom, od kojih je šest posvećeno Lou. Prevodi Čehovljevog ‚‚Galeba", Drožinove pesme, odlomke ‚‚Bednih ljudi" Dostojevskoga.

Godine 1900. Lou i Rilke sami kreću na drugo putovanje po Rusiji, od jula do avgusta: Moskva, Tula, Jasnaja Poljana (ponovno ih prima Tolstoj), Kijev, duga putovanja Dnjeprom i Volgom, Nižnji Novgorod, Petrograd. Rilkeu će Rusija ostati u sećanju kao neizbrisiv doživljaj, koji će naći svoj izraz naročito u zbirci ‚‚Časoslov". Na dan prispeća u Berlin prihvata poziv prijatelja slikara Henriha Vogelera da poseti slikarsku koloniju Worpswede kod Bremena. Donjosaksonski krajolici bitno određuju njegovu liriku. Objavljuje prozno delo ‚‚O dragom Bogu i ostalo".

Ženi se Klarom Vesthof 28. aprila 1901. u Bremenu, a 12. decembra iste godine rađa se kći Rut. Bračni par se povlači, predan umjetnosti, u obližnje selo Westerwede. Rilke zarađuje pišući novinske članke o književnosti, likovnim umetnostima i pozorištu u ‚‚Bremer Tagebuchu".

Nastaju drama u dva čina ‚‚Dnevni život" i prozno delo ‚‚Poslednji". U julu 1902. izlazi ‚‚Slikovnica", prvi veliki Rilkeov pesnički uspeh, koji ga čini poznatim i značajnim. Početkom leta provodi mesec dana u pokrajini Holstein blizu Danske, u dvorcu Haseldorf. Napušta porodicu. Malu Rut uzimaju k sebi Vesthofovi u Bremenu, a Klara se privikava na sličnu egzistenciju - beskrajna putovanja u potrazi za umetničkim izrazom. Kasnije se Rilke i Klara susreću povremeno. Pesnik se u avgustu seli u Pariz, koji će tokom narednih dvanaest godina smatrati više ili manje stalnim boravištem.

Godine 1903. u Berlinu izlazi monografija ‚‚Rodin", kao i monografija ‚‚Worpswede". Narušenog zdravlja, od marta do aprila 1903. leči se od posledica gripa u Viareggiu. Za samo sedam dana napisao je 547 stihova ciklusa ‚‚O siromaštvu i smrti", zapravo poslednjeg dela ‚‚Časoslova", u kojima se već osećaju utisak pariskih krugova. Započinje duga epoha beskrajnih putovanja u traženju samoće. Uči danski da bi mogao čitati Jensa Petera Jakobsena i Kjerkegora.

Godine 1904. počinje da piše ‚‚Maltea", u kojem se pariska realističnost meša sa severnjačkim maštama i čežnjama. U junu odlazi u Kopenhagen, potom u Švedsku, gde ga poziva obožavateljka i propagator njegovog pesništva Elen Kej, švedski socijalista. U dodiru s njenim prijateljima (slikar Ernst Norlind, profesor Hans Larsson) ponovno stiče sigurnost čvrste povezanosti s prirodom. Tek u kasnu jesen napušta Švedsku, a u decembru posećuje porodicu u Nemačkoj.

Nova bolest, u martu i aprilu 1905, odvodi u sanatorijum Weisser Hirsch kod Drezdena. Tu upoznaje groficu Luise von Schwerin, čiji krug (prirodnjak i filozof Jacob Uexküll, književnik Karl von Heydt, gđa Alice Faehndrich) postaje i krug višegodišnjih Rilkeovih mecena. Heydtova studija o nedavno objavljenom ‚‚Časoslovu" skreće na pesnika pažnju cele Nemačke. U leto se s Uexküllom, nakon poseta Berlinu, Worpswedeu, Göttingenu, posvećuje izučavanju prirodnih nauka, što ga upućuje daljim, novim smerom. Dalja putovanja: Belgija i Nemačka. Po tihim dvorcima i imanjima uživa potporu mecena. U kasnu jesen poziva ga Alice Faehndrich u svoju vilu na Kapriju, posreduje mu ‚‚Portugalske sonete" Elizabeth Barrett-Browning, koje će Rilke prevesti. Za razliku od Rima, boravkom na Kapriju pesnik je očaran. Nastaje nova verzija ‚‚Korneta". U decembru izlazi i nova, konačna verzija ‚‚Slikovnice".

U Parizu se 1907. upoznaje s Verhaerenom, Židom, Rolandom, Vildracom, Annom de Noailles. Zahvaljujući poklonu berlinskog izdavača S. Fischera, novčano je nezavisan, pa može slobodno i mnogo da radi. Upoznaje Sezana i njegovo slikarstvo. U decembru izlazi prvi deo ‚‚Novih pesama", rezultat Rilkeovog učenja kod Rodina i Sezana: ‚‚pesma-stvar" i proizvodno načelo umetnosti u ‚‚iskušanoj samoći rada".

U Parizu 1908. piše dva rekvijema ‚‚Za jednu prijateljicu" i ‚‚Za grofa Karla von Kalckreutha". Izlazi i drugi deo ‚‚Novih pesama".

Tokom februara i marta 1910. boravi u Lajpcigu kod Kippenbergovih. ‚‚Zapisi Maltea Lauridsa Brigge", dorađeni tom prilikom, izlaze u leto. Neposredno potom upada u krizu stvaranja, koja će trajati dobre dve godine, ali će se zapravo produžiti sve do 1922, iako piše velik broj (objavljenih i neobjavljenih) pesama. Koncem novembra Rilke se s jednim društvom upućuje u Severnu Afriku: Alžir, Biskra, El Kantara, Kartaga, pa Tunis, Keruan, u kojem se u Rilkeu budi zanimanje za islam.

Godine 1911. u februaru se razboljeva u Kairu, a u martu se preko Venecije vraća u Pariz. Klara traži razvod, do kojeg ipak ne dolazi. Zahvaljujući Kippenbergovima, kod Rilkea se budi zanimanje za nemačku klasiku, počinje se diviti Klopstocku, Geteu, Kleistu. U oktobru započinje drugi boravak u Devinu, koji će potrajati punih sedam meseci. Krajem januara 1912. piše Prvu i Drugu Devinsku elegiju. Nastaje ciklus pjesama ‚‚Život Marijin", posvećen slikaru Henrihu Vogeleru. U oktobru preko Minhena putuje u Španiju, podstaknut El Grekovim Toledom. Posećuje Toledo, Kordobu, Sevilju, Rondu, pa Madrid. U Rondi piše fragment kasnije ‚‚Šeste Devinske elegije.''

Od februara 1913. opet je u Parizu. Jedan je od prvih koji upoznaju i ukazuju na Prustovu veličinu. Podupire Norberta von Hellingratha u radu na izdavanju Helderlinovog dela, koje ga je oduševilo i uputilo metafizici istorije. U oktobru u Parizu piše ‚‚Treću Devinsku elegiju''.

Godine 1914. prevodi Žideov ‚‚Povratak izgubljenog sina". U ratnim godinama, rasprodaće se na aukciji njegov imetak: knjige, slike, pisma, nešto pokućstva i garderoba. Spise uspeva spasiti Andre Žid, pa mu ih uručuje nakon rata.

Od 1915. živi u Minhenu po hotelskim sobama i pansionima. Duboko pati zbog rata. Evropa mu je postala ‚‚strašna rana". U decembru ga, sasvim neočekivano, pozivaju u austrijsku vojnu službu. Prolazi tri nedelje pešadijske obuke, potom sledi prekomanda u Ratni arhiv u Beču. Zahvaljujući prijateljskim intervencijama, otpuštaju ga u junu. U julu se vraća se u München.

U Nemačkoj više ne može da ostane, jer nove vlasti ne izdaju dozvole boravka doseljenicima. U julu zauvek napušta Minhen. Seli u Švajcarsku, boravi u Ženevi i Nionu. Tokom oktobra i novembra održava književne večeri u Cirihu, St. Galenu, Lucernu, Bernu, pa na kraju u Vinterturu.

Za pesnika se počinje zanimati i bazelska aristokracija, pa on u Lokarnu prima poziv iz porodice Carla J. Burckhardta, istoričara i kasnijeg ministra, pa biva ugošćen najpre u Bazelu, a potom na njihovom porodičnom imanju.

Oduševljen Valerijevim pesništvom, prevodi 1921. ‚‚Groblje pored mora". Početak je to jednog velikog prijateljstva i uzajamnog poštovanja. Rilke za samo tri nedelje, 1922. godine, dovršava ‚‚Devinske elegije", od kojih su samo prve četiri ranije bile završene i niz od 56 ‚‚Soneta Orfeju".

Od 1923. počinje osećati ozbiljne zdravstvene tegobe. U leto i jesen putuje po Švajcarskoj. Krajem godine odlazi u sanatorijum Valmont na Ženevskom jezeru. Do kraja života piše pesme na francuskom jeziku, čitava četiri velika ciklusa. Piše i niz pesama na nemačkom, od velikog značaja za novi smer u pesništvu. U Parizu 1925. uživa velike književničke počasti. U novembru piše testament. U njoj određuje i mesto sopstvenog groba.

Dijagnostifikuvana mu je akutna leukemija. 29. decembra 1926. godine umire u Valmontu u Švajcarskoj, napaćen i usamljen. Sahranjen je 2. januara 1927. na malom groblju u Raronu, prema vlastitoj želji i prema vlastitim estetičkim načelima.

Dela

Pesničke zbirke:
Leben und Lieder (1894) - ‚‚Život i pesme''
Larenopfer (1895) - ‚‚Žrtva Larima''
Traumgekrönt. Neue Gedichte (1896) - ‚‚Okrunjen snom''
Advent (1897)
Mir zur Feier (1899) - ‚‚Meni na slavu''
Das Stunden-Buch (1905) - ‚‚Časoslov''
Das Buch der Bilder (1902 - temeljno prerađena 1906) - ‚‚Slikovnica''
Neue Gedichte (1907) - ‚‚Nove pesme''
Der neuen Gedichte anderer Teil (1908) - ‚‚Nove pesme, drugi deo''
Requiem (1909)
Das Marien-Leben (1912) - ‚‚Život Marijin''
Erste Gedichte (1913) - ‚‚Prve pesme''
Duineser Elegien (1923) - ‚‚Devinske elegije''
Die Sonette an Orpheus (1923) - ‚‚Soneti Orfeju''

Proza:
Zwei Prager Geschichten (1899) - ‚‚Dve praške priče''
Die Letzten (1902) - ‚‚Poslednji''
Vom lieben Gott und Anderes (1900) - ‚‚O dragom Bogu i ostalo''
Die Weise von Liebe und Tod des Cornets Christoph Rilke (1906. - prva verzija, 1912. - druga verzija) - ‚‚Pesma o ljubavi i smrti korneta Kristofa Rilkea''
Die Aufzeichnungen des Malte Laurids Brigge, Roman (1910) - ‚‚Zapisi Maltea Lauridsa Briggea''

Drame:
Jetzt und in der Stunde unseres Absterbens (1896) - ‚‚Sada i na čas smrti naše''
Im Frühfrost (1897) - ‚‚Jutarnji mraz''
Die weisse Fürstin (1898. napisana, 1904. prerađena) - ‚‚Bela kneginja''
Das tägliche Leben (1901) - ‚‚Dnevni život''

Zapisi o umetnosti i književnosti:
Worpswede (1902)
Auguste Rodin (1903)

Samoća

Samoća je poput kiše,
U večeri iz mora se diže,
Iz ravnica pustih I dalekih stiže,
Ide u nebo, gdje je uvijek ima.
I tek sa neba pada po gradovima.

Pada prije neg svijetlost je izašla,
kad ulice se okreću spram zore,
I kad se tijela što nisu ništa našla,
Razočarano dijele puna mora,
I kada ljudi što od mržnje gore,
U postelji jednoj moraju da noće.

Tad dolaze valovi samoće…

Ozbiljan čas

Tko sada plače negdje u svijetu,
bez razloga plače negdje u svijetu,
nada mnom plače.

Tko se sad smije negdje u noći,
bez razloga smije negdje u noći,
meni se smije.

Tko sada ide negdje u svijetu,
bez razloga ide negdje u svijetu,
polazi k meni.

Tko umire sada negdje u svijetu,
bez razloga umire negdje u svijetu,
pogleda mene.