BEOGRAD NEKADA-INSTITUCIJE OD ISTORIJSKOG ZNACAJA-gradjevine, itd

„Knjižara „Geca Kon“, koja više od sto godina postoji na početku Knez Mihailove ulice, prema odluci Vlade Srbije, a na inicijativu Ministarstva kulture, proglašena je za značajno kulturno dobro. Kupac „Prosvete“ koja je vlasnik ove knjižare, neće nikada moći da joj menja ime i namenu, da je pretvori u parfimeriju ili prodavnicu odeće, što su nakon privatizacije postali „Nolit“ i „Jugoslovenska knjiga“
(„Blic“, 7. februar 2009)


Geca Kon
(2. VIII 1873, Čongrad – 1941, Beograd)
[You must be registered and logged in to see this image.]
Geca Kon je rođen u mađarskom delu Austro-Ugarske kao sin rabina u poznatoj jevrejskoj porodici. Posle njegovog rođenja, porodica se seli u Zemun. U Zemunu je Geca učio trgovačku školu a potom je otišao u Novi Sad i upisao se u gimnaziju. Zavolevši knjigu sa jedne vrlo praktične strane, ubrzo je napustio gimnaziju i prešao u Beograd da uči knjižarski zanat kod poznatog Fridriha Breslauera ali se, nezadovoljan, vratio u Novi Sad i počeo raditi u knjižari kod Arse Pajevića. Ni tu se nije smirio nego se 1894. godine opet vratio u Beograd i stupio u dobro uređenu staru Fridmanovu knjižaru.


Molba za prelazak iz Austro-Ugarske u Srbiju:
[You must be registered and logged in to see this image.]
U potrazi za novcem otputovao je u inostranstvo, odakle se vratio 1901. godine, dobio srpsko državljanstvo i napokon u Beogradu otvorio svoju knjižaru. U njoj je praktično primenio svu svoju ljubav prema knjizi i svoj trgovački dar. Zamislio je da u njoj izdaje dela iz srpske i strane književnosti pa je pozvao srpske i hrvatske pisce i izdavače da mu šalju knjige i časopise, kao i novine, po jedan primerak koji bi platio odmah, a drugi bi naručivao prema potrebi. Oko njega se okupljaju istaknuti književnici i drugi intelektualci tog doba, saradnici Srpskog književnog glasnika: Slobodan Jovanović, Branislav Nušić, Andra Gavrilović, Jaša Prodanović, Božidar Kovačević, Miloš Crnjanski i mnogi drugi.
Prva knjiga koju je izdao 1905. bila je Sintaksa srpskog jezika za srednje škole, Janka P. Lukića. 1907. objavljuje prvi prevod strane knjige, Princa Nikoloa Makijavelija (tada izdat pod naslovom Vladalac).


Pečat, simbol Gece Kona:
[You must be registered and logged in to see this image.]

Geca Kon je veliki deo novca zarađenog štampanjem knjiga iz oblasti pravnih nauka, zakona kao i udžbenika uložio u štampanje dela domaćih pisaca („Zlatna knjiga", „Naša knjiga", „Srpski narod u 19. veku" i dr.) kao i stranih (edicije „Plava ptica", „Plejade", „Karijatide"...).Objavio je veliki broj knjiga, po 200 naslova godišnje, među njima sabrana dela Slobodana Jovanovića, Jirečekovu Istoriju Srba, Dvornikovićevu Karakterologiju Jugoslovena, Cvijićevo Balkansko poluostrvo, dela Jovana Jovanovića Zmaja, Jovana Skerlića, Branislava Nušića, Tihomira Đorđevića i drugih. Od stranih autora izdavao je dela Sigmunda Frojda, Karla Marksa, Benedeta Kročea i mnogih drugih. U Beogradu je Geca Kon postao poznat po tome što je novčano pomagao književnike i sve vrednije kulturne institucije poput „Akademije sedam umetnosti". Ugovor sa Branislavom Nušićem:
[You must be registered and logged in to see this image.]
Posebno su zanimljive anegdote vezane za Gecu Kona, pre svega ona o njegovom odnosu prema takođe značajnom ali malom izdavaču Cvijanoviću, za kojeg je govorio: „Neosporno da je gospodin Cvijanović veoma obrazovan čovek, ali mu je greška što, za razliku od mene, čita knjige koje izdaje i zato propada. Za razliku od njega ja redovnim akontacijama pomažem pisce da na miru rade i na vreme mi predadu knjigu za štampu, koju ne čitam, jer imam dobar nos da pogodim koje će se delo dobro prodavati. Eto, u tome leži tajna mog uspeha..."
Zbog kalendara Ratnik, u kojem se veličaju pobede Srpske vojske nad Austro-Ugarskim trupama, okupacione vlasti 1916. godine hapse i internišu Gecu Kona u jednom koncentracionom logoru kod Nežidera u Gradišću. Knjižara je zatvorena, a knjige na ruskom, engleskom i francuskom jeziku su javno spaljene.
Posle Prvog svetskog rata, uspešno nastavlja svoj rad. Prilikom osnivanja prvog udruženja srpskih knjižara u 1921. godini izabran je za podpredsednika, a u 1929. za predsednika udruženja. Te 1929. godine izdaje 2000. knjigu. U Dobračinoj ulici sazidao je kuću u koju je smestio izdavačko odeljenje I skladište knjiga, a u Knez-Mihailovoj je na najbolji način opremio prodajni proctor knjižare. Svoje preduzeće je 1934. godine objedinio sa knjižarom za stranu literature svoga zeta Franje Baha (oženjen Gecinom starijom ćerkom Elvirom) i radnju za prodaju laboratorijskog materijala u Knez Mihailovoj 8 i tu osniva "Izdavačko preduzeće Geca Kon A. D.". Stekao je ogromno bogatstvo. Posedovao je prvi luksuzni automobil u Beogradu i čak ga je pozajmljivao vladi Srbije u reprezentativne svrhe, na primer prilikom posete predsednika Čehoslovačke Edvarda Beneša 1937.


Izlog knjižare u Kneza Mihaila:
[You must be registered and logged in to see this image.]

U poslu mu je neumoran saradnik bila supruga Elza (devojačko prezime Vajs). Imali su dve ćerke, Elviru i Malvinu, udatu za Leopolda Hercoga, industrijalca iz Zemuna. Njihova knjižara je pred II svetski rat bila najveća i najpoznatija u Jugoslaviji i na Balkanu. Posebno se vešt pokazivao pri reklamiranju knjiga uređenim katalozima koji su izdavani uglavnom po strukama a sastavljao ih je njegov najbolji radnik Boško Veljković. U opštem katalogu iz 1938. na 700 strana popisano je 16.000 knjiga, od toga 14.000 na srpskohrvatskom jeziku.


Narudžbenica za izdanja knjižare:
[You must be registered and logged in to see this image.]
Fotografija Gece Kona pred rat koju je snimio Paja Jovanović:
[You must be registered and logged in to see this image.]

Pored mišljenja svojih savetnika S. Jovanovića i Ž. Milićevića, Geca Kon je posebno cenio predloge tada mladog književnika Božidara Kovačevića, poslednjeg urednika „Srpskog književnog glasnika", koji mu je pred rat dobronamerno savetovao da kao veoma bogat čovek zakupi avion i sa porodicom pobegne u SAD. Geca Kon je posle bombardovanja Beograda 6. aprila pobegao sa porodicom u Vrnjačku Banju, gde mu je prijatelj Dušak Milojević preneo poruku od knjižara Rajkovića da je na „crnom spisku" i da treba što pre da ode iz zemlje. Uveren da mu se zla sudbina progonstva u vreme Prvog svetskog rata ne može ponoviti, nije poslušao, pa je uhapšen i odveden u beogradski zatvor Gestapoa zajedno sa Milanom Petrovićem, mlađim bratom književnika Ilije M. Petrovića s kojim je sarađivao. Prma rečima Milana Petrovića, krajem aprila 1941. godine u zbornu sobu zatvora doveli su Gecu Kona koji je preko ruke nosio samo malo ćebe. Kon je Petroviću tom prilikom poverio svoju veliku grešku: uoči hapšenja u Vrnjcima jedan poručnik-avijatičar ponudio mu je da ga za veću sumu novca avionom prebaci sa porodicom u Grčku. Dok se premišljao Nemci su ga uhapsili, oduzeli mnogobrojne kofere i ostavili mu samo malo ćebe i sedam dinara, koje je, jadan, za vreme zatočeništva, pred ostalim zatvorenicima stalno prebrojavao. Valjda je tako stišavao nervozu. ‘’Sećam se’’, pričao je Petrović, ‘’ jedan Bosanac, takođe zatočenik, uspeo je Geci da uzme dinar. Bio je tada očajan, počeo je pred nama da izvrće džepove, stalno se pitajući: 'Pobogu, ljudi, gde mi je dinar! Gde li mi je nestao?' Eto, šta ti je život: u neizvesnosti i mukama zatvora svi smo se počeli smejati videći koliko je tako reći do juče silno bogat čovek sada žalio za dinarom! Bosanac mu je vratio dinar, a Geca nas je prekoreo: 'E, deco, ja sam ovde najstariji, nije red da se tako grubo šalite!' I oprostio nam je... Potom sam sa Gecom bio vozom prebačen u Beč, gde smo u zatvoru bili razdvojeni.
Jednog dana, ugledavši me u hodniku, Geca mi je prišao, pružio mi ruku kao da je predosećao da je to naše poslednje viđenje, i rekao: Ti ćeš možda da se izvučeš, a meni se zna kraj... Pozdravi brata Iliju...' „Bio je to, stvarno, naš poslednji susret."
Mesto Gecinog stradanja nije poznato; ostali članovi porodice, žena Elza Vajs, ćerke Elvira i Malvina, njihovi muževi Franjo Bah i Leopold Hercog, kao i njihova deca, streljani su kod mesta Jabuka blizu Pančeva u jesen 1941. godine. Celokupna imovina im je zaplenjena, a najvredniji deo knjižnog fonda prenešen je u Nacionalnu biblioteku u Beč.
Izdavačku kuću je 1942. preuzelo nemačko preduzeće Jugoistok (Südost), koje je okupator koristio za širenje političke propagande. Posle oslobođenja, 14. decembra 1944. godine, preduzeće je pretvoreno u Izdavačko preduzeće Prosveta.
beogradska.blog

Palata "Zora" u Knez Mihajlovoj:
[You must be registered and logged in to see this image.]

Direktni prethodnici Srpske akademije nauka i umetnosti bili su Društvo srpske slovesnosti i Srpsko učeno društvo. Društvo srpske slovesnosti je osnovano 31. maja 1842. i postojalo je sve do 27. januara 1864. kada ga je knez Mihailo Obrenović ukinuo svojim ukazom. Zatim je 29. jula 1864. ustanovljeno Srpsko učeno društvo koje je ustvari bilo obnovljeno Društvo srpske slovesnosti, svi članovi DSS su mogli pismeno da se izjasne ministru da se prihvataju članstva u SUD.

Slična sudbina je zadesila i Srpsko učeno društvo, zbog sukoba sa ministrom prosvete njegov rad je suspendovan 13. maja 1886. Zakonom od 1. novembra 1886. osniva se Srpska kraljevska akademija kojoj pripadaju biblioteka, arhive, zbirke i imanje SUD.

Tim zakonom novoosnovana Kraljevska kademija dobija i zemljiste u Knez Mihajlovoj ulici za izgradnju svoje zgrade.
1898 je raspisan konkurs za planove nove zgrade i tada se razmatralo resenje arhitekte Konstantina Jovanovica. Prеma tim nacrtima zgrada је trеbala da bude izgrađena u neorenesansnom maniru sa visоkim prizеmljеm i dva sprata.

Medjutim zbog nedostatka novca gradnja se odlozila i 1907 isti arhitekta prilaze novi nacrt u slicnom stilu. Medjutim tada je nacrt neorenesansne zgrade odbijen kao zastareo i van ondasnjih tokova arhitekture i prihvata se novo resenje rad arh Dragutina Djordjevica i Andre Stevanovica u duhu eklekticizma sa elementima secesije i neobaroka.

Radovi su poceli 1912 ali su ubrzo obustavljeni zbog Balkanskih i Prvog svetskog rata. Zgrada je konacno zavrsena u periodu 1922-1924.

razglednica iz 1924:
[You must be registered and logged in to see this image.]
BGD je do sredine 19 veka bio zalosna turska kasaba nimalo razlicita od bilo koje slicne u Anadoliji ( samo sa par relikata srednjovekovnog Beograda despota Stefana i austrijskog Beograda pocetka 18 veka). Sa mediokritetnim balkanskim kucama od nabijenog blata, bez ikakve regulacije, bez ijedne ulice koja se sece pod previm uglom...
Ali upravo je impresivan taj njegov razvoj narocito do 1 svetskog rata. Glavni grad siromasne agrarne zemlje, opterecene neprestanim ratovima... pa opet imamo dosta lepih zgrada iz tog perioda.
Sto je posebno vazno 90% tih zgrada su dela NASIH arhitekata (u prvom redu habzurbskih Srba a kasnije i onih juzno od Save i Dunava) i sve je to izgradjeno uglavno NASIM novcem (koliko god ga je malo bilo).
Rascian

Druga muska gimnazija, stara zgrada Politike.. u Makedonskoj ulici (nijedna od 4 zgrade sa slike vise ne postoji
[You must be registered and logged in to see this image.]
2. Stari Beogradski aerodrom na Tosinom bunaru (takodje vise nepostojeci)
[You must be registered and logged in to see this image.]
3. Cistac ulice
[You must be registered and logged in to see this image.]
4.Stari Pancevacki most (naravno ,lepsi a verovatno i savremeniji od sadasnjeg)
[You must be registered and logged in to see this image.]
5.Kneza Milosa (sve ovo i danas postoji)
[You must be registered and logged in to see this image.]
6.Zeleznicka stanica, strana prema Karadjordjevoj,
[You must be registered and logged in to see this image.]
7. Hotel Petrograd... mislim da ova zgrada i danas postoji (ali bez ovih kubeta) kod bioskopa Partizan na Savskom trgu...
[You must be registered and logged in to see this image.]

Beogradska filharmonija (osnovana 1910).
[You must be registered and logged in to see this image.]

Koncert na promenadi
[You must be registered and logged in to see this image.]

Ovako je izgledala Slavija kada se mogla nazvati trgom
[You must be registered and logged in to see this image.]

Uprava posta i telegrafa.
[You must be registered and logged in to see this image.]

Prodavac novina
[You must be registered and logged in to see this image.]

Tada su se nosili sesiri
[You must be registered and logged in to see this image.]

AKADEMSKI TRG - Nekada pijaca (prica se da je tu bilo i groblje), kasnije preuredjen u trg 1920-1940

[You must be registered and logged in to see this image.]
Misino zdanje 1933
[You must be registered and logged in to see this image.]
Kucica na cijem mestu je kasnije izgradjena prva zgrada Beogradske BERZE,
danas Etnografski muzej 1920 godine.
Zgrada u pozadini i danas se nalazi tu.
[You must be registered and logged in to see this image.]

Zgrada Vlade pre nadzidanog gornjeg sprata ( inace gradjena je prvobitno za potrebe ministarstva finansija)
[You must be registered and logged in to see this image.]

Beogradska zadruga ( uskoro se obnavlja nadam se da ce dodati one male kupolice na krilima zgrade sto sad nedostaju)

[You must be registered and logged in to see this image.]