REČNIK KNJIŽEVNOTEORIJSKIH POJMOVA

A

Akcenat (lat.) — naglasak, glasovni udar koji u srpskom jeziku pada obično na prvi slog reči, ali i na svaki drugi, sem poslednjeg; značajan elemenat silabičko-tonske organizacije ritma i stihova

Akcenatska celina — akcentovana reč zajedno sa enklitikama ili proklitikama. U tonskoj (akcenatskoj) versifikaciji ima ulogu osnovnog organizatora ritma.

Akrostih (gr.) — vrsta pesme u kojoj početna slova stiha, strofe ili pasusa (u prozi), čitana odozgo nadole, daju neku reč, ime ili naslov dela (npr. Slovo ljubve)

Alegorija (gr. — preneseni govor) — preneseno značenje pesničke slike ili čitavog dela: metafora produžena na čitavo delo (npr. basne)

Aleksandrida — naziv popularnog srednjovekovnog romana o Aleksandru Velikom (Makedonskom), sačuvanog i u staroslovenskom prevodu u više redakcija. Prvobitna grčka verzija pretrpela je mnogobrojne prerade još u helenističko doba, da tek u vizantijskoj književnosti dobija onaj hristijanizovani vid pod koji ulazi u književnost slovsnskih naroda. Posebno mesto u bogatoj rukopisnoj tradiciji ovog romana zauzima tzv. Srpska Aleksandrida.

Aleksandrinac (fr.) — francuski silabički stih od 12 slogova, sa cezurom iza 6. sloga, stalnim naglaskom na 6. i 12. slogu i sa parnom ili ukrštenom rimom. Naziv je dobio u 15. veku, prema vrlo popularnom Romanu o Aleksandru Velikom, nastalom krajem XII veka. Često je upotrebljavan u poeziji renesanse, da bi, veoma usavršen i strogo definisan, preovladao u XVII i XVIII veku i postao najznačajniji klasični stih sve do modernizma.

Aliteracija (lat.) — ponavljanje istih suglasnika ili suglasničkih grupa u rečenicama ili stihovima. Zvučna figura kojom se postiže eufonija — zvučna izražajnost stiha i sugeriše određeni smisao.

Analiza (gr.) — književnoteorijska analiza označava, uglavnom, raščlanjavanje književnog dela na njegove sastavne delove, odnosno elemente, radi sagledavanja složene celovitosti književnog dela (elementi: tema, ideja, likovi, kompozicija, jezik, stil, metrika)

Anafora (gr.) — ponavljanje iste reči, odnosno grupe reči na početku svakog stiha ili rečenice. Jedna vrsta lirskog paralelizma kojim se pojačava utisak

Animatizam (lat.) — verovanje primitivnih naroda da sve što postoji ima dušu

Animizam (lat.) — verovanje primitivnih naroda o delovanju duše i duhovnih sila u prirodi; vera u duhove

Antika (nem.) — naziv za period evropske političke i kulturne istorije u kome je vodeća uloga pripadala staroj Grčkoj i Rimu

Antiteza (gr.) — stilska figura, poređenje po suprotnosti, ali i elemenat strukture lirske pesme i drugih književnih dela

Anokrif (gr. — skriveni, tajni) — religiozno-književni sastavi na biblijske teme koje je crkva odbacila i zabranila zbog toga što su u suprotnosti sa tradicijom biblijskog kanona

Anostrofa (gr.) — obraćanje u petom padežu ljudima, bogovima, pojavama ili apstrakcijama radi skretanja pažnje; afektivno kazivanje

Arhaizam (gr.) — kult.: svi ostaci kulture starih naroda i civilizacija; jezič.: zastareli izrazi i reči

Asonanca (lat.) — ponavljanje istih samoglasnika, čime se postiže eufonija (blagozvučanje) pesničkog jezika