GORNJE PODUNAVLJE

Gornje Podunavlje

Osnovni podaci


Specijalni rezervat prirode „Gornje podunavlje“ zaštićeno je prirodno dobro I kategorije, koje se prostire uz levu obalu reke Dunav, od 1367. do 1433. km njegovog toka. Deo je velikog ritskog kompleksa koji se proteže i kroz susedne R Mađarsku i R Hrvatsku i posmatrano u celini, predstavlja jedno od poslednjih velikih poplavnih područja na tlu evropskog kontinenta. Čine ga dva velika rita, Monoštorski i Apatinski, koji zajedno čine 19 605 ha šuma, livada, bara i močvara, uključujući i samu reku Dunav i njene meandre. Obimni meliorativni radovi preduzeti na isušivanju zemjišta u poslednja dva veka prouzrokovali su da se današnje područje pod uticajem plavnih voda druge po veličini evropske reke svede na uski pojas uz Dunav, tako da današnje granice Rezervata predstavljaju samo ostatak nekada mnogo rasprostranjenijih ritskih ekosistema na tlu panonske nizije. Izgradnjom obrambenog nasipa 60-tih godina prošlog veka još jednom je drastično izmenjen vodni režim u tom području što je dalje ugrozilo opstanak podunavskih ritova. Ljudi su oduvek gradili svoje zajednice uz plodne rečne aluvijume. Čovek od davnina nastanjuje ovo područje i zato Gornje Podunavlje treba posmatrati u kontekstu sadejstva prirode i čoveka. Dunav, samim tim što predstavlja izvor života za mnoge biljne i životinjske forme, pružao je i pruža mogućnosti čoveku za bavljenje raznim delatnostima, od kojih je, naročito u prošlosti, zavisio njegov opstanak. Velika reka je mnogo toga dala čoveku, a katkad znala još više da uzme. Posmatrajući geografske karte, uočava se da se Dunav tokom vekova stalno meškoljio, verovatno pokušavajući pronaći neki svoj mir, idealan tok. U tom plesu po panonskoj ravnici čovek je uvek bio njegov verni pratilac.

* Čitava istorija ljudskog roda je neprestano traženje najoptimalnije forme korišćenja nekog prostora, Pošto je šumsko područje »Gornjeg Podunavlja«(uz priobalne šume susednih R Mađarske, i RHrvatske) još sa pozicije Bečkog dvora primarno prepoznato kao izuzetan lovni prostor, oplemenjivan je i ukupan prirodni ambijent podizanjem novih sastojinskih oblika. Podizanje hrastovih sastojina u revirima »Tikveš« i »Karapandža« obavljenim na velikoj površini ( cca 1000 ha) u vrlo kratkom periodu (cca 10 godina) navodi na zaključak da je lovstvo najpozitivnije indukovalo intenzitet upotrebe prostora u šumarskom smislu.

* U konzistentnijem smislu kad je u pitanju upravljanje šumarstvom, lovstvom i ribarstvom osnivanjem LŠG »Jelen« 1952. godine se spoznala potreba za što celovitijim ovladavanjem mehanizmima upravljanja sa imperativom očuvanja ukupnosti prirodne celine i njenog korišćenja u ekonomskom smislu (integralno upravljanje šumskim podučjem).

Rezervat predstavlja jedno od poslednjih utočišta za živi svet vezan za poplavna područja. U rezervatu je prisutna 51 vrsta sisara, 248 vrsta ptica, 50 vrsta riba, 11 vrsta vodozemaca, 9 vrsta gmizavaca, ogroman broj beskičmenjaka, od kojih se izdvaja fauna leptira sa preko 60 vrsta dnevnih leptira., više od 1000 biljnih vrsta...

Karakteristično je bogatstvo ornitofaune u kojoj se ističu retke vrste kao što su orao belorepan (Haliaeetus albicilla) i crna roda (Ciconia nigra). Gornje Podunavlje naseljava najveća populacija evropskog jelena (Cervus elaphus) u našoj zemlji, jedna od poslednjih takvih u autentičnom ritskom ambijentu. Takođe, na području rezervata očuvana su neka od najboljih mrestilišta na 2857 km dugom toku reke Dunav: Stari dunavac, Petreš, Srebrenica i Staklara. Guste, gotovo neprohodne ritske šume autohtonih topola i vrba danas su gotovo reliktnog karaktera. Kukurjak (Eranthis hyemalis), rebratica (Hottonia palustris) i borak (Hippuris vulgaris) neke su od najugroženijih vrsta koje svoje utočište nalaze na ovim prostorima.

Osim biološke raznovrsnosti Gornje Podunavlje krasi i autentično kulturno nasleđe. Kao rezultat prilagođavanja velikoj reci i njenim ćudima nastali su karakteristični izvorni običaji, nošnje, jezik, riblovni alat, čamci i jela koji privlače goste i Gornje Podunavlje čine atraktivnom destinacijom za posetioce.
.Neka naselja, poput legendarnog Bodroga, našla su se na putu moćnoj reci i zauvek nestala u njenim virovima. Druga, pak, i danas neguju izvorni folklor i kolorit Podunavlja, kao što su Bački Breg, Bezdan, Bački Monoštor ili Sonta.
Savremeno shvatanje zaštite prirode, koje bazira na principima održivosti, pretpostavlja aktivnu ulogu ljudi, naročito lokalnog stanovništva, koje predstavlja okosnicu zaštite i razvoja prirodnih dobara. Jer, reč je o živom i aktivnom procesu koji podrazumeva okretanje prema uzgoju, zaštiti, turizmu, edukaciji i tome sličnim formama.

Gornje podunavlje je jedna od retkih destinacija gde se još uvek može uživati u vožnji Dunavom, nepreglednim rukavcima i kanalima, nesputanoj rici jelena, mirnim noćima u seoskim domaćinstvima, autentičnim ribljim specijalitetima, poslednjim dunavskim alasima.

U julu 2001. godine Uredbom Vlade R Srbije koja je prepoznala ovaj prostor kao prostor od izuzetne važnosti proglašen je Specijalni Rezervat Prirode „Gornje Podunavlje“ i poveren na upravljanje JP „Vojvodinašume“ Petrovaradin, ŠG“Sombor“ Sombor.

izvor:gornjepodunavlje.info

Flora - Izdvojene vrste


* Rebratica
* Borak
* Kukurjak
* Zakržljala perunika
* Jezičasti ljutić
* Crna topola
* Hrast lužnjak


Rebratica


[You must be registered and logged in to see this image.]

RebraticaHottonia palustris (Fam.Primulaceae) je višegodišnja, vodena biljka sa puzećim korenom. Stabljika je visine do 90 cm, pri osnovi razgranata, lebdi u vodi, valjkasta je i pršljenasta. Sa pršljenova polaze brojni, dugi, beli adventivni korenčići pokriveni belim čekinjastim i crvenkastim žlezdastim dlakama i perasto deljeni listovi koji podsećaju na češljeve. Listovi su nežni, spiralno raspoređeni, jedno do dvostruko perasti. Režnjevi su linearni, potopljeni i plivajući. Cvast je terminalna, grozdasta od 3 do 9 cvetnih pršljenova iznad vode. Cvetovi su beli, ređe svetlo-ružičasti, u pazuhu brakteja koje su iste dužine kao i cvetna peteljka. Čašica je iste dužine kao i cev krunice, duboko linearno režnjevita. Krunica je tanjirasto proširena, sa žutim ždrelom. Plod je mnogosemena čaura kraća od čašice, a semenka je mrko-crne boje.
Naseljava sporotekuće ili stajaće vode (kanali, bare i močvare) gde gradi monotipsku zajednicu Hottonietum palustris ili ulazi u zajednicu sa Lemnom. Ulazi u sastav močvarne vegetacije u okviru šuma iz klase Alnetea glutinosae. Zahteva senovita, vodeno pokrivena, vlažna ili muljevita staništa. Indikatorska je vrsta za mezotrofne vode.
Areal ove vrste je srednja Evropa od obale Atlantika u Francuskoj i Britanskih ostrva do Urala i Kavkaza. Severna granica areala ide do južnih delova Skandinavskog poluostrva i Finske, a južna do Apeninskog i Balkanskog poluostrva. Najjužniji, a istovremeno i krajnji disjunktni areal nalazi se u severo-zapadnom delu Male Azije.
Na Balkanskom poluostrvu je krajnje sporadično rasprostranjena u zapadnim (Slovenija, Hrvatska) centralnim (Srbija) i istočnim delovima Balkana. Za proteklih pedeset godina, u Srbiji je ukupna brojnost ove vrste procenjena na nešto više od 1000 reproduktivno sposobnih primeraka. Novozabeležena nalazišta ove vrste nam ne ukazuju na njeno dalje širenje, u stvari ova vrsta se nalazi u fazi povlačenja.. Taksonomski i fitogeografski značaj biljke rebratice je pripadnost oligotipskom rodu Hottonia koji obuhvata vikarnu severnoameričku vrstu H. inflata. Ove udaljene filogenetske veze ukazuju na reliktnost vrste, odnosno na njenu pripadnost arkto-tercijarnom akvatičnom flornom elementu. Status vrste prema IUCN kategoriji za područje Srbije je krajnje ugroženi takson (CR-Srb, B/2ac), dok za područje Srbije ima određen status krajnje ugroženi takson (CR-Yu, B/2ac).

Borak


[You must be registered and logged in to see this image.]

BorakHippuris vulgaris. L. (Fam.Hippuridacrae) je vodena, višegodišnja biljka, do polovine potopljena u vodu. Za podlogu je pričvršćena rizomom koji može biti do 190 cm dužine. Stabljika je uspravna, čvrsta, cilindrično-člankovita, visine do 45 (a retko do 120) cm. Listovi su linearni ili linearno - lancetasti, celi pršljenasto raspoređeni. Donji submersni listovi su mrki okrenuti nadole, srednji - tanji horizontalni, a gornji - čvrsti, svetlo zeleni, usmereni nagore. Cvetovi su sitni, sedeći, smešteni u pazuhu lista, a plod je zelena jajasta orašica.

Stanište ove vrste su stajaće i sporotekuće eutrofne vode, mala jezera, močvare, peskovite i glinovite rečne obale i proređeni tršćaci. Areal vrste zahvata arktičke, borealne i umerene oblasti Evrope (do Islanda i severne Norveške), Grenlanda, zapadne Azije i Severne Amerike, antarktički deo Južne Amerike i Australije.

Na Balkanskom poluostrvu ograničeno je i disjunktno rasprostranjena. Taksonski i fitogeografski značaj vrste je u tome što je jedini predstavnik oligotipskog cirkumholoarktičkog roda Hippuris u Evropi, koji obuhvata još dve vrste H.montana i H.tetraphylla. Relikt je hidrofitne flore. Nalazišta u Srbiji su na južnoj granici areala vrste u Evropi, a od ukupno 8 poznatih lokaliteta (u Srbiji) sa polovine je u poslednjih 50 godina ova ova vrsta iščezla. Ova vrsta prema IUCN kategoriji za područje Srbije ima status krajnje ugroženog taksona (CR-Srb,B/2c), dok za područje Srbije prema istoj kategorizaciji ima status ugrožene vrste (EN-Yu, B/2c).

Kukurjak

[You must be registered and logged in to see this image.]

KukurjakEranthis hyemalis je višegodišnja zeljasta biljka 5 - 15 cm visoka. Rizom je krtolast, a stabljika uspravna gola, zelene do crvenosmeđe boje, pri vrhu sa tri lista. Listovi su zvezdoliko izdeljeni i u sredini imaju jedan sedeći cvet žute boje. Periant sa 6 - 8 peharastih nektarija. Cveta od januara do kraja marta, neposredno nakon topljenja snega.Prizemni listovi se obrazuju posle cvetanja. Plod je mešak. Raste u hrastovo-grabovim šumama i u senovitim šumama sa svežim humusnim zemljištem.

Zakržljala perunika

[You must be registered and logged in to see this image.]

Zakržljala perunikaIRIS SPURIA L. je retka vrsta poznata samo u Vojvodini. Stanište na Gornjem Podunavlju se nalazi na najnižim delovima lokaliteta Štrbac , na vlažnim livadama koje okružuju Crnu baru.Nalazi se na Crvenoj listi flore Srbije i zaštićena je kao prirodna retkost.

Jezičasti ljutić

[You must be registered and logged in to see this image.]

Jezičasti ljutićRanunculus lingua (Fam.Ranunculaceae) je višegodišnja biljka sa debelim, šupljim rizomom i žiličastim korenom. Obrazuje stolone duge do 80 cm. Stabljika je visine 50-150 cm, snažna, uspravna, šuplja i u gornjem delu jako granata, gola ili sa proređenim dlakama. Svi listovi su uzano do linearno lancetasti sa kratkom lisnom drškom, dugi 10-20 cm, šiljati, celog oboda, donji ponekad nazubljeni, sivo-zeleni. Cvet je 3-4 cm širine, zlatno-žute boje. Plod je jajast, bočno spljošten, obrubljen. Kljun ploda je širok, savijen, go ili rede dlakav. Raste na vlažnim mestima: ivice bara i močvara, zabareni tereni i tresetišta do 1200 m.n.v. Uvek nastanjuje periferne delove zajednice Scirpo-Phragmitetum gde dubina vode ne prelazi 50 cm, a koji tokom leta presuši.

Areal je skoro čitava Evropa izuzev krajnjeg juga i severa. Zapadna granica areala je u atlanskom delu Evrope (Irska, Engleska, Francuska), severna u borealnom delu Skandinavskog poluostrva i zapadnog Sibira, južna na Siciliji, a istočna u zapadnoj Mongoliji.

Taksonomski i fitogeografski značaj u flori Srbije je u tome što pripada sekciji Flammula i seriji Lingua koja obuhvata samo još vrstu R.amurensis rasprostranjenu na Dalekom istoku. Lako se razlikuje od ostalih predstavnika sekcije Flamula i roda Ranunculus po dugačkim, celim, lancetastim sedećim listovima i krupnim cvetovima do 4 cm u prečniku. Odlikuje se izolovanim položajem u sistemu roda Ranunculus filogenetskim vezama sa vikarnim srodnikom u istočnoj Aziji, što ukazuje na njenu reliktnost tj. pripadnost elementima arkto-tercijarne hidrofitne flore.

Sva staništa u Srbiji se nalaze na južnoj granici areala u Evropi. Lokaliteti jezičastog ljutića u Srbiji uglavnom su vezani za područje Vojvodine a samo par lokaliteta su na području istočne i jugoistočne Srbije. Prema IUCN kategoriji ova vrsta za područje Srbije ima određen status krajnje ugroženi takson (CR-Srb, B/2ac+3ab) a za područje Srbije ima status ugroženog taksona (EN-Yu B/2ac+3ab E).

Crna topola (Populus nigra L.)

[You must be registered and logged in to see this image.]

Crna topolaKao vrsta ravničarskih predela i nizijskih šuma, domaća CRNA TOPOLA (Populus nigra ) je rasprostranjena u toplijem delu Evrope na aluvijumima pored velikih reka. U Srbiji se javlja u periodično plavnim šumama pored Save, Dunava, Velike Morave, Tise, Drine, Timoka. Raste u zajednici sa belom vrbom, belom toplolom i vezom u ritskim šumama, dok se na višim terenima koji nisu plavni, na visini od 300 metara, javljaju pojedinačna satabla na staništima lužnjaka, jasena i graba.

Crna topola je izuzetno svetloljubiva vrsta, otporna na temperaturne ekstreme. Brzo raste i u doba od 30 godina, dostiže visinu od 25 metara, a prečnik do jednog metra. Kora je u mladosti glatka, a kod starih stabala grafitnisiva sa dubokim uzdužnim pukotinama i izraženim rebrimaoplutavele kore. Donji deo stabla je često u čvorovima, tzv.iskričavost, koja potiče od brojnih uspavanih (proventivnih) pupoljaka.

Koren crne topole je moćan, površinski razgranat, sa nekoliko jakih dubinskih žila. Doživi starost do 200 godina (postoje stabla stara 300 godina) visine do 35 metara i procečnog prečnika do 3 metra.

Najznačajnija bioekološka i taksonomska proučavanja crne topole u Srbiji obavio ja Tucović, izdvojivši dve posebne vrste,oko 20 varieteta, formi i hibridnih oblika. U botaničkoj literaturi je opisan veći broj varieteta, formi i hibrida crne topole. U kulturi je najraširenij jablan (Populus nigra cv„.Italica” ), oblik uskopiramidalnog habitusa, poznat kao lombardijska ili italijanska topola.
Značaj domaće crne topole za ravničarske terene umanjen je podizanjem zasada hibridnih eurameričkih topola u poslednjih nekoliko decenija. Šumsko-privredni značaj odabranih klonova topola za naše područje je nesumnjivo veliki. U genezu najuspešnijih hibrida ugrađene su najbolje bioekološke odlike domaće crne topole.

Vraćanje autohtonih vrsta postiže se desetogodišnjim programom konverzija alohtonih u autohtone šume.

Hrast lužnjak ( Quercus robur)


[You must be registered and logged in to see this image.]

Hrast lužnjakHrast lužnjak je listopadno drvo visine od 30 - 50 metara, a obim stabla seže i do 3 metra. Može da živi od 500 - 800 godina. Krošnja mu je nepravilna i veoma razgranata. Dok je mlad kora mu je glatka sa sivo - smeđim sjajem a kasnije ispuca. Na istoj biljci cvetovi su jednopolni. Muški cvetovi su na dugačkim visećim resama, a ženski su pojedinačni ili u grupama od po pet raspoređenih na dugačkoj osovini cvasti. Cveta od aprila do maja. Plod je sinkarpna orašica (žir) izduženo jajastog oblika i na vrhu zaoštrena.

Dobro uspeva u Evropi u uslovima atlanske, submediteranske i mediteranske klime. Dosta je rasprostranjen u Srbiji, a posebno dobro uspeva u Vojvodini, Mačvi, Pomoravlju i uopšte u nizijama i dolinama većih reka. Zemljište na kome najbolje uspeva je peskovito - glinovito zemljište sa visokim nivoom podzemnih voda.

izvor:gornjepodunavlje.info

Ribarstvo u Rezervatu

[You must be registered and logged in to see this image.]

RibarstvoRešenjem o izmenama i dopunama Rešenja o određivanju ribarskih područja („ Službeni glasnik R.Srbije „ , br.53/2000) , ribolovne vode zaštićenih prirodnih dobara su izdvojene iz ribarskih područja. Na taj način su ribolovne vode SRP „ Gornje Podunavlje „ izuzete iz ribarskog područja „ Dunav I „ .

Shodno Zakonu o zaštiti prirode i Zakonu o ribarstvu, Upravljač je na osnovu Programa zaštite i razvoja SRP „Gornje Podunalje„ za period 2006 – 2011, doneo i srednjeročni program razvoja unapređenja i korišćenja faune riba u ovom ZPD. Godišnji programi zaštite , unapređenja i korišćenja faune riba su razrada i konkretizacija planiranih aktivnosti.
Za celo područje Rezervata propisane su opšte mere zaštit koje obezbeđuju očuvanje staništa riba, što podrazumeva:

* Ograničenu i strogo kontrolisanu upotrebu hemijskih sredstava u poljoprivredi i šumarstvu
* Usaglašavanje gazdovanja šumama sa potrebama očuvanja vlažnih staništa
* Praćenje i obezbeđivanje kvaliteta vode koji omogućava opstanak živog sveta plavne zone
* Zaustavljanje daljeg širenja plantažnih zasada topola na račun vlažnih staništa
* Očuvanje i zaštitu prirodnih plodišta
* Povezivanje prirodnih plodišta sa Dunavom i obezbeđenje prirodnog režima plavljenja i cirkulacije vode kroz ritove
* Zabranu otvaranja pozajmišta peska, gline i šljunka
* Zabranu isušivanja plavnih staništa

Zabranu formiranja deponija čvrstog i tečnog otpada kao i zaštitu vrsta riba i njihovih populacija, što podrazumeva :

* Poribljavanje autohtonim vrstama riba
* Zabranu unošenja alohtonih vrsta riba
* Izlov alohtonih vrsta riba sa prirodnih plodišta i voda Rezervata
* Preduzimanje preventivnih i represivnih radnji radi zaštite ribljeg fonda od krivolova
* Sprovođenje lovostaja
* Primenu Pravilnika o sredstvima i alatima za ribolov
* Mogućnost sprovođenja različitih vidova ribolova , zavisno od režima zaštite
* Zabranu ulova ugroženih vrsta riba i vrsta koje su prirodne retkosti, po Uredbi o zaštiti prirode.

U okviru SRP „Gornje Podunavlje„ trajno su zaštićene sledeće vrste:

Ribe:

* Moruna – Huso huso
* Linjak – Tinca tinca
* Zlatni karaš – Carassius carassius
* Čikov – Misgurnus fossilis
* Sve vrste roda – Endotomyzon spp.
* Sve vrste roda – Lampetra spp.
* Veliki vretenar – Zingel zingel
* Mali vretenar – Zingel streber

Rakovi:

* Rak rečni – Astacus astacus
* Rak potočni – Austropotamobius torrentium

Mere zaštite ribljeg fonda su:

* Sprečavanje prenamnožavanja vrsta koje se hrane ikrom, larvama, mlađi i odraslom ribom;
* Poribljavanje autohtonim vrstama riba;
* Sakupljanje obolele i uginule ribe radi suzbijanja širenja zaraze

U slučaju pojave masovnog oboljenja ili uginuća ribe zajedničke aktivnosti sa stručnim, nadležnim organima

Paralelno sa ovim merama i shodno veličini zaštićenog prirodnog dobra angažovana je čuvarska služba od 5 čuvara sa dvadesetčetvoročasovnim radnim vremenom sa dogovorenim rasporedom čuvanja i obilaska terena.

U periodu mresta u rad čuvarske službe uključeni su i čuvari sa privremenim rešenjem, kao i čuvari – volonteri iz udruženja rekreativnih ribolovaca.

izvor:gornjepodunavlje.info

Fauna - izdvojene vrste


* Jelen obični
* Divlja svinja
* Orao belorepan
* Crna roda

Jelen obični (Cervus elaphus L.)

Razred: Sisari (Mammalia L.), red: Papkari (Artiodactyla L.), porodica: Jeleni (Cervidae L.)

[You must be registered and logged in to see this image.]

Najpovoljnija staništa jelenske divljači su u ritskim predjelima uz Dunav i Savu zbog obilja hrane, velikih prostora i dobrih skloništa. Ovisno od uslova (hrana, klima, nadmorska visina itd.) jelen može da naraste i do 150 cm, dužine 2-2,75 m a težine i do 300 kg. Ženke (košute) su u pravilu manje i lakše. Potpun razvoj dostižu do šeste godine. Jeleni žive u krdima.

Boja dlake im je ljeti rđasto-crvena i sa donje strane stomaka svetlija, a zimska sivkasta u raznim nijansama. Dlaka na vratu mužjaka je nešto duža. Mužjak ima rogove koji mogu dostići težinu i do 14 kg a mogu imati preko 26 parožaka. Rogovi počinju rasti već u prvoj godini i to samo dva šiljka bez ruža. U drugoj godini rastu šila sa ružom ali mogu imati po jedan ili dva paroška. U toku razvoja jelenu se povećava broj parožaka i rogovi dobijaju na težini sve do optimalne starosti a zatim opadaju. Rogovi opadaju u februaru i odmah počinju rasti novi koji su u početku prekriveni kožom, tzv. bastom koji jelen trljanjem o drveće odstranjuje. Vid, sluh i posebno njuh kod jelena su odlično razvijeni.

Hrani se livadskom travom, mladicama i pupovima, korom mladog drveća, šumskim plodovima: kestenom, žirom, divljim voćem i sl, koje naknadno preživa. U zimskim uslovima uobičajeno je izvoditi prihranjivanje uz iznošenje soli što treba raditi tokom cele godine. Potrebne su mu i veće površine sa vodom radi pića i kaljuženja.

Jeleni se pare krajem avgusta do konca septembra pri čemu dolazi i do čuvenih borbi jelena i rike, što je i najbolje vrijeme za lov. U maju ili junu, košute tele jedno a rijetko dva mladunčeta (teleta), koji imaju dlaku sa pjegama.

Kod ženka dužina traga je 6-7 cm, širina 4-5
Kod mužjaka dužina traga je 8-9 cm, širina 6-7 cm

Divlja svinja (Sus scrofa L.)

Razred: Sisari (Mammalia L.), red: Papkari (Artiodactyla L.), porodica: Svinje (Suidae L.)

[You must be registered and logged in to see this image.]

Divlja svinja je masivna i teška životinja (u našim krajevima dostiže težinu i do 200 kg), koju karakteriše kratak vrat, snažna muskulatura, velika klinasta glava koja završava izduženom njuškom koničnog oblika što završava rilom kojim rije teren u potrazi za hranom. Rilo je koštana formacija, tipična za svinje. Rilo je završeno nozdrvama i pokriveno vlažnom sluznicom, koja je pokretna i bez dlaka je. Oči su joj male a uši velike i uspravne prekrivene gustom čekinjom. Čekinjama je prekriveno i cijelo telo koje mogu biti različite boje, ovisno od vrste i životnog doba jedinke. Udovi su relativno kratki i mršavi, prednji razvijeniji od zadnjih. Svinja je papkar, čiji se papci završavaju sa četiri prsta, pri čemu je prvi potpuno atrofirao. Treći i četvrti prst završavaju se dugim noktima, dok drugi i peti također imaju nokte koji su dosta manji i samo se delimično oslanjaju na zemlju, ostavljajući trag karakterističan za ovu vrstu i koji se razlikuje od traga srne ili jelena. Rep je karatak, prav i gracilan i završava snopom čekinja. Svinja je jedina vrsta među papkarima koja nema burag, tj. svežder je.

Divlja svinja je jedini predstavnik svoje porodice koja živi u našim šumama i predak je domaće svinje. Za određivanje starosne dobi najpodesniji je metod pregleda zubala i upoređivanje sa tablicama. Mužjak ima tupastiju njušku sa razvijenim očnjacima (kljovama) koji izlaze izvan trupa labrnje. Kljove su veoma efikasno i opasno odbrambeno oružje. Od ženke se razlikuje i po pramenu dlake kojim završava navlaka penisa ispred zadnjih nogu a ispod trbuha.

Divlja svinja je pretežno noćna životinja sa jakim nomadskim nagonom koji joj omogućava da ima na raspolaganju veliki teren, te nema probleme koji proističu iz prekobrojnosti, kao što su pomanjkanje hrane i sl. Posjećuje šume sa visokim deblom (smrče, jelove, hrastove, bukove i dr.) koje su bogate podšumskim rastinjem, obrađene površine i livade koje rije ali u pravilu uvijek ispod 1000 m n/m. U svojim staništima obavezno mora imati mjesta sa vodom, tzv. kaljužišta gdje se valjanjem u blatu hladi tokom ljeta i riješava nametnika te odakle pije vodu. Danju ostaje sakrivena i odmara se u gustišu kupinjaka i niskog grmlja. Svežderi su i hrane se korijenjem, žirom, kestenom, nasadima kukuruza, pšenice, ali i crvima, insektima, jajima, žabama, miševima. Ima odlično razvijeno čulo njuha, zbog čega se koristi u pronalasku podzemnih gljiva tartufa pa čak i u policijske svrhe. Čulo vida nije naročito razvijeno ali dobro reaguje na pokret.

Odrasle krmače žive u grupama, koje sačinjavaju mladi raznih uzrasta, dok mužjaci provode samački život i približavaju se grupama samo u vrijeme parenja. Pri tome iz grupe istiskuju mlade mužjake koji formiraju svoje grupe. Divlje svinje se pare između novembra i januara, u pravilu samo jednom godišnje. Ženke postaju spolno zrele u dobi između osam i dvadeset meseci, dok mužjaci iako spolno zreli, ne pare se prije navršenih 18 mjeseci starosti. Krmače nose oko 4 meseca te u proljeće koti 3-10 mladih. Prvih deset dana mladi ostaju u brlogu jer su osetljivi na hladnoću. U tom dobu imaju karakteristične uzdužne pruge na krznu ("pidžame") koje zadržavaju mjesec i pol. Divlja svinja u našim krajevima gotovo da i nema prirodnog neprijatelja izuzev šakala. Divlja svinja je podložna parazitskim bolestima koje se konzumiranjem njenog mesa mogu preneti na čovjeka. Veoma su plodne i zbog tog ih i u našim krajevima ima značajan broj. Kad je populacija divljih svinja prekobrojna, prave velike štete na poljoprivrednim usevima.

Orao belorepan (Haliaeetus albicila)

[You must be registered and logged in to see this image.]

Orao belorepan je najveća ptica grabljivica srednje Evrope. Nalazi se na svim listama ugroženih vrsta u nacionalnim i međunarodnim razmerama. Gornje Podunavlje je glavno gnezdilište ove vrste kod nas. Od ukupno 30 parova u Srbiji (svi u Vojvodini), na području Gornjeg Podunavlja se gnezdi 7-8 parova, što čini 25% ukupne nacionalne populacije. Zajedno sa Kopačkim ritom, to je jedan od najgušće naseljenih evropskih prostora ovom vrstom i svakako najjača Panonska populacija orla belorepana. Velika koncentracija gnezdećih parova, ali i polno nezrelih ptica pre svega je uslovljena širokim vodenim prostranstvom Dunava i okolnih poplavnih predela, koji uz ribnjake u zaleđu daju odličnu hranidbenu bazu i tokom perioda reprodukcije, ali i tokom zimskih meseci. Sa druge strane, prostrane šume pružaju povoljen uslove za smeštaj gnezda i nesmetano izvođenje mladunaca uz odgovarajući mir, pošto je većini tih predela ograničen pristup ljudima, jer se radi o ograđenom lovištu visoke divljači. O velikoj brojnosti ove vrste govori podatak da je u Apatinskom ritu, pri vožnji brodom od Apatina do ostrva iznad Bogojeva, 18.4.1996. zabeleženo čak 26 različitih primeraka.

Mere zaštite podrazumevaju očuvanje što veće površine pod starim autohtonim šumama radi nesmetanog gnežđenja, smanjenju uznemiravanja, sprečavanju nelegalnog odstrela, smanjenju korišćenja otrovnih hemijskih sredstava u poljoprivredi i šumarstvu, zaustavljanju programa melioracije i isušivanja vlažnih staništa itd.

Crna roda (Ciconia nigra)

[You must be registered and logged in to see this image.]

izvor:gornjepodunavlje.info

Fauna


Kapitalnu vrednost Gornjeg Podunavlja svakako čini njegova fauna, zbog koje ovo područje predstavlja jednu od vaznih tačaka evropskog biodiverziteta. Sami počeci zaštite Gornjeg Podunavlja nastali su iz potrebe izdvajanja ovog područja kao značajnog staništa orla belorepana (Haliaeetus albicilla) i crne rode (Ciconia nigra), dve izuzetno retke i ugrožene vrste, ovde nastanjene u izuzetnoj gustini. Za obe vrste Gornje podunavlje je stanište za oko 30% celokupne populacije na teritoriji naše zemlje. Naravno, ovo su samo dve od 248 zabeleženih vrsta ptica na području ovog prirodnog dobra, iako se sa sigurnošću može reći da je njihov broj daleko veći. Karakteristične su mešovite kolonije čaplji, koje mogu brojati više stotina gnezdećih parova. Od grabljivica, naročito je značajno gnežđenje crne lunje (Milvus migrans) i stepskog sokola (Falco cherrug). Osim za veliki broj gnezdarica, Gornje Podunavlje je izuzetno značajna tačka za migraciju populacija sa severa i severoistoka Evrope. Zimi se ovde nađe i preko 60000 primeraka raznih vrsta ptica.

Jedan od istinskih simbola Gornjeg Podunavlja i najatraktivnijih predstavnika evropske faune, jelen (Cervus elaphus), vekovima već odoleva svim pritiscima i opstaje na ovim prostorima. Šta više, brojnost jelena se u prethodnom veku povećala, ponajviše zahvaljujući istrebljenju vuka, njihovog najvećeg prirodnog neprijatelja. Čuvena ekspedicija podunavskim ritovima s kraja XIX veka, u kojoj je učestvovao i znameniti Alfred Brem, organizovana je od austijskog prestolonaslednika Ferdinanda, inače strastvenog lovca. I danas Gornje Podunavlje predstavlja jedno od najatraktivnijih lovišta visoke divljači u Evropi. Gotovo je nemoguće zamisliti prostrane ritove bez brojnih krda jelena. Sa svojim rogovljem, koje svake godine pred kraj zime otpada da bi nekoliko meseci kasnije izraslo još veće i lepše, jelen je prizor od kojeg zastaje dah. A krv se ledi od prodorne rike u septembru, kada odrasli jeleni okupljaju hareme košuta radi parenja. Pored jelena, područje Gornjeg Podunavlja naseljava još 50 vrsta sisara. Tipični predstavnik je divlja svinja (Sus scrofa), kojoj guste šume i obilje vode pružaju idealne uslove za razvoj. Od prirodnih retkosti tu su: divlja mačka (Felis silvestris), kuna belica (Martes martes), kuna zlatica (Martes foina), lasica (Mustela nivalis), jazavac (Meles meles) i vidra (Lutra lutra). Spisak sisara verovatno će biti proširen dabrom (Castor fiber), vrstom čije se naseljavanje gotovo izvesno obzirom da je pre nekoliko godina uspešno reintrodukovan u Mađarskoj.

Gornje Podunavlje, a naročito njegov južni deo, Apatinski rit, spada u najbolja mrestilišta na srednjem toku Dunava. Prvenstveno zato što je izgradnjom odbrambenog nasipa ipak gotovo 5000 ha ostalo u plavnoj zoni, što predstavlja idealne terene za mrest riba; veliki broj plitkih i toplih rukavaca Dunava obraslih vegetacijom. Zahvaljujući tome, ihtiofauna Gornjeg Podunavlja danas broji izuzetno velik broj vrsta od kojih šest spadaju u prirodne retkosti: gavčica (Rodeus sericeus amarus), istočna govedarka (Gobio kessleri), čikov (Misgurnus fossilis), balavac (Gymnocephalus cernua), veliki vretenar (Zingel zingel) i mali vretenar (Zingel streber). Gornje Podunavlje je izuzetno atraktivno ribolovno područje. Kao najinteresantnije vrste ističu se: šaran (Cyprinus carpio), smuđ (Sander lucioperca), som (Silurus glanis) i štuka (Esox lucius). Danas su populacije riba Gornjeg Podunavlja dosta ugrožene. Gotovo svaka treća vrsta riba koja nastanjuje vode Dunava u ovim krajevima nalazi se na spisku ugroženih vrsta.

Veliko je bogatstvo faune gmizavaca, i vodozemaca, i insekata. Gornje Podunavlje, može se slobodno reći, vrvi od života. Uopšte, čitava niša hranidbenog lanca ispunjena je ovde "do poslednjeg mesta". Na vrhu koje se, naravno, nalazi čovek. Antropogeni uticaj na zivi svet Gornjeg Podunavlja izuzetno je velik, gotovo presudan, zbog čega izvodjenje bilo kakvih radova bez validne analize uticaja na životnu sredinu može imati samo negativne posledice.

izvor:gornjepodunavlje.info

Fauna - Spisak Najvažnijih Vrsta U Rezervatu


*
Rhodeus Sericeus Amarus – Gavčica (Prirodna retkost)
* Gobio Kessleri – Istočna Govedarka (Prirodna retkost)
*
Misgurnus Fossilis – Čikov (Prirodna retkost)
* Gymnocephalus Cernua – Balavac (Prirodna retkost)
*
Zingel Zingel – Veliki Vretenar (Prirodna retkost)
*
Zingel Streber – Mali Vretenar (Prirodna retkost)
*
Acipenser Ruthenus – Kečiga
*
Esox Lucius – Štuka
*
Leucius Idus – Jaz
*
Ctenopharyngodon Idella – Beli amur
* Aspius Aspius – Bucov
*
Tinca Tinca – Linjak
*
Abramis Brama – Deverika
*
Abramis Ballerus – Kesega
*
Barbus Barbus – Rečna mrena
*
Cyprinus Carpio – Šaran
*
Silurus Glanis – Som
*
Sander Lucioperca – Smuđ

Herpetofauna
Vodozemci

*
Trirurus Dobrogicus – Veliki podunavski mrmoljak – Balkanski subendem
*
Triturus Vulgaris – Mali mrmoljak
*
Bombina Bombina – Crvenotrbi mukač
*
Pelobates Fuscus – Obična češljarka (Značajna Vrsta)
*
Bufo Bufo – Obična krastava žaba
*
Bufo Viridis – Zelena krastava žaba
*
Hyla Arborea – Gatalinka
*
Rana Dalmatina – Šumska žaba
* Rana Kl. Esculenta – Zelena Žaba
* Rana Lessonae – Mala zelena žaba
*
Rana Ridibundata – Velika zelena žaba

Gmizavci

*
Emys Orbicularis – Barska kornjača (Značajna vrsta)
*
Anguis Fragilis – Slepić
* Lacerta Viridis – Livadski gušter
*
Podarcis Muralis – Zidni gušter
*
Elaphe Longissima – Eskulapov smuk
*
Coronella Austriaca – Smukulja
*
Natrix Natrix – Belouška
*
Natrix Tessellata – Ribarica

Ornitofauna

* Haliaeetus Alibicila – Orao belorepan
* Ciconia Nigra - Crna roda
*
Anas Clypeata – Patka kašikara
*
Aythya Nyroca – Plovka crnka
*
Luscinia Scecica –Modrovoljka
*
Emberzia Schoeniclus – Močvarna strnadica
*
Egretta Alba – Velika bela čaplja
*
Egretta Garzetta – Mala bela čaplja
* Ardea Ralloides – Žuta Čaplja
* Ardea Purpurea – Crvena čaplja
*
Nycticorax Nycticorax – Gak
*
Pernis Apivorus – Osičar
*
Hippolais Icterina – Crvić potočar
* Ficedula Albicollis – Belovrata muharica
* Anthus Trivialis – Šumska treptaljka
*
Anser Anser – Divlja guska
*
Anas Sp. – Divlja patka
* Fulica Atra - Liska
*
Phalacrocorax Carbo – Veliki kormoran
*
Milvus Migrans – Crna lunja
* Dryocopus Martius – Crna žuna
* Picus Viridis – Zelena žuna
* Dendrocopos Minor – Mali detlić
* Jynx Torquilla – Vijoglavka
* Remiz Pendulinus – Bela Senica
* Circus Aeruginosus – Eja močvarica
* Anas Quertquedula – Pupčanica
* Tachybaptus Ruficollis – Mali gnjurac
* Acrocephalus Arundinaceus – Veliki trstenjak
* Gallinula Chlorophus – Barska kokica
*
Falco Cherrug – Stepski soko
*
Accipter Gentilis – Jastreb
*
Buteo Buteo – Mišar

Mammalia – Sisari

*
Cervus Elaphus – Obični jelen
*
Sus Scrofa – Divlja svinja
*
Capreolus Capreolus – Srna
*
Lutra Lutra – Vidra
*
Vulpes Vulpes – Lisica
*
Mustela Nivalis – Lasica
*
Mustela Putorius – Tvor
*
Martes Martes – Kuna zlatica
*
Martes Foina – Kuna Belica
*
Meles Meles – Jazavac
*
Felis Silvestris – Divlja mačka
*
Apodemus Agrarius – Prugasti miš
*
Talpa Europea – Obična krtica
*
Sorex Araneus – Šumska rovčica (Prirodna retkost)

izvor:gornjepodunavlje.info

Rezime projekta "Da svako dete vidi Gornje Podunavlje"


NAZIV PROJEKTA:
DA SVAKO DETE VIDI "GORNJE PODUNAVLJE"

NOSIOC PROJEKTA:

JP“VOJVODINAŠUME“ PETROVARADIN
ŠG“Sombor“ Sombor
Apatinski put 11, Sombor
Matični broj : 08762198
PIB : 101636567

PARTNERI U PROJEKTU:

Grad Sombor
Skupština opštine Apatin
JP“Vojvodinašume“ – odlukom Upravnog odbora obezbedilo za svu zainteresovanu decu sa područja ŠG“Sombor“ ( Opština Apatin, Opština Sombor, Opština Subotica, Opština Odžaci) besplatne ulaznice, stručnog vodiča, promotivnu šetnju
Lokalna samouprava – besplatan autobuski prevoz od Sobora i Apatina do Rezervata

Trasa staze: GJ “Karapandža“ : odelenja 15, 16, 17,18

Program obilasaka: upoznavanje sa Rezervatom (10 min)– šetnja u trajanju 2-3h u zavisnosti od uzrasta dece-
Šetna staza je opremljena edukativnim tablama i prolazi kroz različite ekosisteme – šumski ekosistem, barski ekosistem, livadski ekosistem, tršćak

U sezoni proleće 2010. – SRPGP posetilo 700 dece iz somborske i 1000 dece sa područja apatinske opštine u sklopu projekta „Da svako dete vidi Gornje Podunavlje“

Biodiverzitet predstavlja ukupnu raznovrsnost živog sveta planete Zemlje i čine ga milioni vrsta. Biodiverzitet je mreža života koju sačinjavaju svi organizmi na planeti i u kojoj sve vrste imaju svoju ulogu i međusobno su povezane.

2010. godina kao međunarodna godina biodiverziteta u Specijalnom rezervatu prirode „Gornje podunavlje“ obeležena je akcijom „Da svako dete vidi Gornje podunavlje“ koju je sprovelo JP“Vojvodinašume“ u saradnji sa lokalnom smoupravom. Ovog proleća Rezervat je posetilo 700 osnovaca iz somborske i 1000 iz apatinske opštine. Đaci osnovnih škola imali su priliku upoznati jedno od poslednjih „utočišta“ za brojni živi svet poplavnih područja. Šetnjom kroz Štrbac, Karapandžu i Bestrement uživali su u smeni različitih ekosistema, od očuvanih starih šuma hrasta lužnjaka i topola, preko slatina i vlažnih livada, sve do mnoštva vodenih površina – rukavaca, mrtvaja, kanala i bara. Posetom zaštićenom prirodnom dobru omogućeno im je upoznavanje sa velikim brojem endemičnih, ugroženih i zaštićenih biljnih i životinjskih vrsta koje usled delovanja prirodnih faktora i ponajviše delovanjem čoveka nestaju. Delovanjem čoveka nastaju promene u biosferi koje izazivaju nestanak brojih vrsta i njihovih staništa. Orao belorepan, crna roda, barska kornjača, rebratica i borak su neke od njih koje su deca imala priliku upoznati u Rezrvatu.

Kišovito proleće i nepogodne vremenske prilike onemogućili su realizaciju svih planiranih dolazaka, tako da deca iz OŠ“Ivo Lola Ribar“ i OŠ„Nikola Vukićević“ te deo aptinskih mališana nije uspeo učestvovati u akciji.
Očuvanje biodiverziteta se postiže upravo ovakvim akcijama bez obzira koliko one delovale male u odnosu na globalni problem. Edukacija dece najmlađeg uzrasta, upoznavanje sa prirodom i problemima koje čovek izaziva u prirodi, uklanjanje postojećeg otpada iz Rezervata koje neodgovorni sugrađani uporno odlažu po Rezervatu najbolji su način očuvanja onog što nam je priroda podarila.

NAPRAVI MESTA ZA PRIRODU – U SVOM SRCU, RAZMIŠLJANJU I SVAKODNEVNIM ŽIVOTNIM NAVIKAMA

izvor:gornjepodunavlje.info