[You must be registered and logged in to see this image.]Hilandar
Hilandar
je srpski manastir koje se nalazi na severnom delu Svete Gore - monaške
republike sa 20 velikih manastira, smeštenoj na trećem kraku poluostrva
Halkidiki u severnoj Grčkoj. Manastir je nekoliko kilometara udaljen od
mora. Manastir Hilandar je, spolja gledan, sličan velikom
srednjovekovnom utvrdjenju. Opasan je debelim zidovima visokim i do 30
metara, dok je čitav kompleks zidina dug oko 140 metara, a širok skoro
75 metara. Na južnoj i istočnoj strani manastirskog kompleksa uzdižu se
dve velike kule – pirgovi.
Krajem XII veka vizantijski car Aleksije
III Andjeo dao je pravo velikom županu Stefanu Nemanji (u monaštvu
Simeon) i njegovom sinu monahu Savi (budućem Svetom Savi), da na
ruševinama nekadašnjeg vizantijskog manastira Helandariona, podignu
srpski manastir u rangu carske lavre. Vizantijskii car je 1198. izdao
povelju Simeonu i Savi kojim se manastir Hilandar i svetilište u
Milejama daruju ‘’da Srbima budu na večni poklon.’’ Simeon i Sava su
podigli, uz finansijsku podršku župana Stefana, budućeg kralja Stefana
Prvovenčanog, crkvu posvećenu Vavedenju Bogorodice, oko koje je
obrazovan čitav kompleks gradjevina: bedemski zidovi, konaci, pirgovi –
kule (pirg Svetog Georgija i pirg Svetog Save).
Sava je 1200. sastavio Hilandarski tipik kojim je odredjen način života monaha u manastiru.
Srpski
kralj Uroš I je 1262, da bi zaštitio manastir sa kopnene strane,
podigao veliki pirg – kulu Preobraženja iznad manastira. U tom pirgu će
1264. hilandarski monah Domentijan sastaviti Žitije Sv. Simeona, pošto
je dve decenije ranije, u Kareji (1243) sastavio Žitije Sv. Save
Srpskog.
Kralj Milutin je 1303. na temeljima stare, sazidao novu
crkvu Vavedenja Bogorodice koja je sačuvana do danas, utvrdio je
bedemske zidove, i podigao nove konake u kompleksu. U vreme Milutina
podižu se novi pirgovi - kule, jedna na putu od Hilandara ka morskoj
obali, tzv. ''Milutinov pirg'', druga na obali mora ''Hrusija'' sa
crkvom Sv. Vasilija, zadužbinom Stefana Dečanskog. Glavni hram je
živopisan 1321, a u isto vreme oslikane su trpezarija i grobljanska
crkva.
U vreme cara Stefana Dušana (1331-1355) Sveta Gora došla je
pod njegovu vlast, pa su Hilandar, ali i drugi svetogorski manastiri,
bili obasuti bogatim darovima. Car Dušan se u Hilandar sklonio
1347-1348, od kuge koja je besnela na Balkanu. Hilandar je,
zahvaljujući darovima srpskih vladara, raspolagao velikim imanjem –
metosima u Pomoravlju, u Hvosnu i oko Peći (današnja Metohija), u
dolini reke Strume, u okolini Soluna i na samom poluostrvu Halkidiku.
Samo na Svetoj Gori, posed manastira Hilandara zahvatao je petinu njene
ukupne teritorije. Sledeći primere vladara, srpska vlastela je takodje
bogato darivala manastir novim imanjima (sevastokreator Vlatko, veliki
vojvoda Nikola Stanjević, despot Dejan) ili bogato ukrašenim
bogoslužbenim knjigama i drugim dragocenim predmetima.
Knez Lazar
Hrebeljanović je ktitor prostrane spoljne priprate koja je oko 1380.
sazidana uz zapadnu stranu crkve Vavedenja Bogorodice, čime je glavni
manastirski hram iz doba kralja Milutina dobio svoj konačni izgled.
U
kompleksu manastira Hilandara, i oko njega, zidali su, uz Nemanjiće, i
drugi srednjevekovni vladari, bogati feudalci, crkveni poglavari i
mnogi priložnici. Despot Jovan Uglješa je pred pogibiju u bici na
Marici 1371, manastiru poklonio nova imanja, a smatra se da je Toma
Preljubović platio oko 1375, oslikavanje crkve Sv. Arhandjela. U
Hilandar su se, uzmičući pred Turcima, sklonili mnogi svetovni i
crkveni velikodostojnici.
Posle privremenog gubitka samostalnosti
(1387-1403), Hilandar je je, zajedno sa Svetom Gorom od 1430. do 1912.
bio pod osmanskom vlašću. U vekovima turske vladavine, Hilandar su
pomagali i ruski carevi i moldavski kneževi u XVI veku, a srpski
patrijarsi iz Peći (Antonije, Jovan, Maksim), hercegovački mitropolit
Simeon i beogradski mitropolit Simeon u XVII veku. Hilandarski monasi
su u XVIII veku uspostavili žive veze sa Karlovačkom mitropolijom i
srpskim crkvenim opštinama u južnoj Ugarskoj i u Bosni, dok su Bugari
takodje značajno doprineli očuvanju duhovnog života u manastiru,
posebno prilozima posle velikih požara 1722 i 1776. U Hilandaru je
bugarski monah Pajsije napisao čuvenu Istoriju slavjano-bolgarsku
(1762). U Hilandaru je u zimu 1765-1766 boravio Dositej Obradović, koji
je ostavio svedočanstvo o sporu Srba i Bugara oko uprave nad
manastirom. Od kraja XVIII veka, manastirom prestaje da upravlja
iguman, već se igumanijom manastira smatra čudotvorna ikona Bogorodice
Trojeručice. (Iguman se ponovo bira tek od 1991).
Hilandar je, posle
obnove Srbije, povremeno pomagao i knez Miloš Obrenović (1820. i 1835),
premda je većina monaha u manastiru bila bugarske narodnosti. Spor oko
uprave manastirom rešen je posle posete kralja Aleksandra Obrenovića
Hilandaru 1896. Kraljevina Srbija je platila manastirske dugove i
monasi su ponovo mogli da dolaze iz Srbije i drugih srpskih krajeva.
Početkom XX veka, manastir je ponovo imao većinu srpskih monaha.
Hilandar je, takodje, u pratnji premijera Nikole Pašića, posetio i
kralj Petar I Karadjordjević.
U manastirskom kompleksu nalaze se
gradjevine sačuvane od osnivanja manastira, zatim gradjevine koje su
obnavljane posle raznih požara i najzad one koje su podignute u novije
vreme, uglavnom u XIX veku. Manastir se nalazi pod jurisdikcijom
Vaseljenske patrijaršije u Carigradu (današnjem Istanbulu), a staranjem
manastirskog bratstva, naše i grčke države dobro se čuva, održava i
obnavlja.
Arhitektura
Današnju
glavnu manastirsku crkvu – Vavedenja Bogorodice - sagradio je početkom
XIV veka kralj Milutin, na temeljima prvobitne crkve koju su podigli
Simeon Nemanja i Sveti Sava. U vreme kneza Lazara, oko 1380, uz crkvu
je sagradjena priprata.
Kompleks je ogradjen odbrambenim zidovima
koji su pojačani pirgovima – kulama, Svetog Save i Svetog Georgija uz
koje su podignuti visespratni konaci, kapele, paraklisi, bolnica i
drugi prateći objekti. Gradjevine su zidane u vizantijskoj
arhitektonskoj tradiciji od tesanog kamena sa naizmeničnim redovima
opeke, dok su podovi i balkoni izradjeni od drveta. Pored glavne
manastirske crkve u Hilandaru se nalazi još 12 manjih crkava i kapela
sa živopisima iz raznih vremena, sa ikonostasima iz doba različitih
umetničkih škola, sa ikonama, utvarima i drugim predmetima značajne
umetničke vrednosti.
Na glavnoj crkvi Vavedenja Bogorodice ima
sačuvane prvobitne plastike, dok je pod u crkvi ukrašen mozaikom
izuzetne umetničke lepote.
Živopis
Sačuvani
živopis u kompleksu manastira svedoči o visokoj umetničkoj vrednosti
slikara iz raznih perioda. Najstariji sačuvani živopis je s kraja XIII
veka u kapeli na pirgu Svetoga Georgija (završni radovi 1981. godine).
S početka XIV veka je živopis u glavnoj crkvi (samo u južnoj pevnici
očišćen od kasnijeg preslikavanja iz XIX veka) i u timpanu iznad stare
trpezarije. S kraja XIV veka je živopis u crkvi Svetih Arhandjela. U
XVII veku islikana je manastirska trpezarija (slikar Georgije
Mitrofanović), crkva Svetog Trifuna, kapela Svetog Nikole i neke od
kapela uz crkve. U XVIII i XIX veku živopisan je veći broj kapela.
Izvan manastirskog kompleksa sačuvan je živopis iz XIII veka u pirgu na
''Spasovoj Vodi'' i iz XVII veka. S početka XIV veka je živopis u
grobljanskoj crkvi. U XVI veku nastao je živopis u crkvi Molivoklisiji
kod Kareje, a u XVII veku u crkvi Svetog Trifuna pored samog manastira.
Ikonopis
U
riznici Hilandara sačuvano je oko 500 ikona nastalih od XII do XIX
veka. Antologijsku vrednost imaju: mozaička ikona Presvete Bogorodice
iz XII veka, ikona Hrista, ikona Bogorodice, iz druge polovine XIII
veka, ikona Bogorodice Trojeručice iz XIV veka i devet drugih ikona iz
''Hilandarskog čina'' koje potiču iz šezdesetih godina XIV veka. Pored
pojedinačnih ikona u svim crkvama, paraklisima i kapelama, u kompleksu
manastira, kao i van samog kompleksa, nalazi se veći broj ikonostasa
nastalihu XVII, XVIII i XIX veku.
Riznica
Riznica
manastira Hilandara, biblioteka i fondovi sadrže predmete neprocenjive
umetničke i istorijske vrednosti kao što su rukopisi, povelje, ikone,
knjige, skupoceni predmeti od zlata, dragog kamenja, slonovače, veza i
dr. Samo rukopisnih knjiga u riznici koje datiraju iz raznih vremena –
od XII do kraja XIX veka, ima preko hiljadu. Najznačajniji su
Jevandjelje patriajrha Save iz treće četvrtine XIV veka, Romanovo
jevadjelje iz 1337, Izborno jevandjelje vojvode Nikole Stanjevića,
Beseda Jovana Zlatoustog, ispisana u Smederevu sredinom XV veka,
Apostol igumana Viktora iz 1660. itd. Medju retkim štampanim knjigama
nalazi se nekoliko primeraka iz cetinjske štamparije iz doba Djurdja
Crnojevića: tri Oktoiha prvoglasnika iz 1494 i tri Psaltira sa
posledovanjem iz 1495, dok iz venecijanske štamparije Božidara Vukovića
i njegovog sina Vićenca, manastirska riznica poseduje oko tridesetak
različitih izdanja.
Veliku umetničku vrednost imaju i druge
dragocenosti hilandarske riznice: duborezni diptih monahinje Jefimije,
posvećen njenom rano preminulom sinu Uglješi Despotoviću, vezena zavesa
za ikonostas despotice Jelene, u monaštvu Jefimije (oko 1400), zavesa
ruskog cara Ivana IV Groznog, sa izvezenim likovima Hrista, ruskih
svetaca, ali i Sv. Simeona i Sv. Save, itd.
U manastirskoj
biblioteci čuvaju se uz brojne rukopise na starosrpskom i grčkom
jeziku, pisani na pergamentu i hartiji, ukupno 367 povelja, od kojih
172 povelje vizantijskih careva, 154 povelje srpskih vladara, nekoliko
povelja ruskih careva i moldavskih kneževa, oko 150 primeraka
prvoštampane srpske knjige, turska dokumenta i isprave, veliki broj
dragocenih arhivskih dokumenata, bakrorezne i drvorezne ploče sa kojih
su otiskivane grafike u bakrorezu i drvorezu u XVIII i XIX veku.
Sačuvani
rukopisi, bogato ukrašavani i velike umetničke vrednosti, zajedno sa
knjigama i drugim umetničkim predmetima predstavljaju dragocenu gradju
za izučavanje naše nacionalne istorije, istorije umetnosti i kulturne
istorije srpskog naroda
[You must be registered and logged in to see this image.] 
Naslov: ХИЛАНДАР 
Pet Mar 25 2011, 04:42
